Test ya da sınavlarda sürekli karşınıza çıkan ve oldukça basit bir konu. Müfredata uygun sade ve basit anlatım sayesinde kolaylıkla kavrayabilirsiniz. Ayrıca pekiştirmeniz için konu altlarında çözümlü örnekler de var. İşte, 6. sınıf sözcükte anlam konu anlatımı:
6. Sınıf Sözcükte Anlam Konu Anlatımı
1) Gerçek Anlam
Sözcüklerin akılda uyandırdığı ilk anlamıdır. Başka bir ifadeyle sözlükteki anlamlarına gerçek anlam denir. Genellikle sanatlı ifadelerden uzak yalın anlatımlarda görülür.
Gerçek Anlam Örnekleri
Çürük diş çekildikten sonra doku ekimi yapılacakmış.
Lunaparktaki salıncak dönmeye başlayınca çığlık sesleri geliyordu.
Dalgaların kayalıklara çarpmasıyla su köpürüyordu.
Yeni alınmış bir kitabın kokusu çok hoş olur.
2) Mecaz Anlam
Sözcüklerin gerçek anlamdan uzaklaşarak yeni anlamlar kazanmasıdır. Genellikle soyut anlamlardır. Mesela yukarıda gerçek anlamda kullanılan “dönmek” sözcüğünü “Aldığımız karardan dönersek, müşterilerin güvenini kaybederiz.” cümlesinde vazgeçmek anlamında kullanılmış.
Mecaz Anlam Örnekleri
Gecenin ilerleyen saatlerinde içini korku kapladı. (Duyguyu hissetmek)
Köşeye sıkışınca hemen köpürdü, karşısındakilere bağırdı. (Öfkelenmek, kızmak)
Aralarındaki zıtlaşmanın küskünlüğe varacağı kokusunu şimdiden aldım. (Belirti)
Koray, arkadaşları tarafından renkli kişiliğiyle bilinir. (Canlı, eğlenceli)
Çözümlü Örnek Soru-1
Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi mecaz anlamlıdır?
A) Gözlerinde bir çocuğun sevinci ve coşkusu parladı.
B) Kır yürüyüşlerinde havanın taze kokusu içinize işler.
C) Yaz sıcağında taze portakal bulmak imkânsız.
D) Gazetelerin bulmacalarını kesip çekmecede saklardı.
Çözüm için tıklayınız.
A seçeneğinde altı çizili sözcük, görüntü olarak ışığın parlamasından çıkmış; belirmek anlamını kazanmış. Yeni ve soyut bir anlam özelliğine geçmiş.
Dikkat: Her mecaz soyut anlamlıdır ama her soyut mecaz anlamlı olmayabilir, bazen gerçek anlamlı da olabilir. Mesela "Olayı duyunca çok üzüldü." cümlesinde "üzülmek" sözcüğü hem gerçek hem de soyut anlamlıdır.
3) Çok Anlamlılık
Sözcüklerin cümledeki kullanımlarına bağlı olarak kazandığı yeni anlamlardır. Bunlardan kimi gerçek, kimi mecaz anlamlıdır.
“Kazımak” Sözcüğünün Çok Anlamlılık Örnekleri
Kabuklaşmış yerleri kazıdıktan sonra sacı bir güzel yıkamış. (Silmek, çıkarmak, yok etmek)
Saçı kazındıktan sonra kafası hayli küçülmüş. (Tıraş etmek)
“Seçmek” Sözcüğünün Çok Anlamlılık Örnekleri
Şirketin halkla ilişkiler bölümüne seni seçmişler. (Görevlendirmek)
Akıllı bir çocuk ama yemek seçmesi hoşuma gitmedi. (Beğenmemek, yememek)
Çözümlü Örnek Soru-2
I. Yadırgamak, tuhaf bulmak
II. Sataşmak
III. Çoğalmak
Aşağıda altı çizili sözcüklerden hangisini anlamı, yukarıdaki numaralı ifadelerde yoktur?
A) Yağmurun coşmasıyla yetkililerden sel uyarısı geldi.
B) Bu şekilde konuşmasını garip buldum.
C) Bu haber beklediğimize değdi.
D) Çocuğa çatarsan karşında beni bulursun.
Çözüm için tıklayınız.
A seçeneğinde yağmurun coşması çoğalmak anlamında; B seçeneğinde garip kelimesi yadırgamak, tuhaf bulmak anlamında; D seçeneğinde çatmak sözcüğü sataşmak anlamında kullanılmış ama C seçeneğinde değmek sözcüğünün anlamı verilmemiştir.
4) Terim Anlam
Bilim, sanat, spor, edebiyat, coğrafya, meslek gibi alanlarda veya herhangi bir derse ait konularda karşımıza çıkan ve yalnızca o alana özgü olan kavramlardır.
Terim Anlam Örnekleri
Matematik terimi: Çarpan, bölüm, kök…
Dil bilgisi terimi: Ek, kök, fiil, sıfat, zarf, zamir…
Coğrafya terimi: Ova, vadi, delta, boğaz, göl…
Edebiyat: Kafiye, redif, deneme, makale, biyografi…
Tiyatro terimi: Perde, kulis, dekor, dublör, sahne…
Terim Anlamın Gerçek Anlamdan Farkı
Gerçek anlam, genellikle günlük konuşmalarda kullanılabilen sözcüklerden oluşurken terim anlam belli alanlarda veya derse ait konularda karşımıza çıkan kavramlardır ve sadece o alanlarda kullanıma uygundur.
Çözümlü Örnek Soru-3
Terim Anlam: günlük yaşamın dışında kullanılan ve bilim, sanat, spor, edebiyat, coğrafya gibi alanlara ait olan sözcüklerdir. Terim anlamdaki bir sözcüğü açıklamak genelde daha uzundur çünkü daha çok açıklama gerektirir. Genellikle meslek alanlarda veya makale türündeki yazılarda kullanılır.
Buna göre aşağıdaki cümlelerin hangisinde terim anlamlı sözcük vardır?
A) Yönetmen, tehlikeli bazı sahnelerde dublörün kullanılacağını söyledi.
B) İnsanları umutlandıran ve sonra hayal kırıklığı içinde bırakanlardan uzak dururdu.
C) Gelişim ve ilerleme için hatalardan ders almak ve aynı hatayı yapmamak gerekir.
D) Doğum günü partisine gitmiş, ona çok güzel bir kitap hediye etmişti.
Çözüm için tıklayınız.
A seçeneğindeki “dublör” sözcüğü sinema veya tiyatro terimidir.
5) Eş Anlamlı (Anlamdaş) Sözcükler
Okunuşları farklı anlamları aynı olan kelimelerdir. Bunlar bazı istisnalar dışında birbirlerinin yerine kullanılabilir.
Eş Anlamlı (Anlamdaş) Sözcük Örnekleri
Araç-vasıta, deneyim-tecrübe, uygar-çağdaş, hediye-armağan, hatıra-anı, işitmek-duymak, olanak-imkan, konut-ev, yeniden-bir daha, pinti-cimri, öğrenci-talebe, öykü-hikaye, kaygı-tasa, atik-seri…
Not: Atasözü ve deyim gibi yapıların içindeki bir sözcüğün yerine eş anlamlısı getirilemez. Çünkü bunlar kalıplaşmıştır, değiştirilemez.
6) Yakın Anlamlı Sözcükler
Anlam bakımından birbirlerine yakın olan, birbirlerini çağrıştıran sözcüklerdir. Eş anlamlılar gibi birbirlerinin yerine kullanılamaz.
Yakın Anlamlı Sözcük Örnekleri
Eş-dost, doğru-dürüst, savaşmak-dövüşmek, seyretmek-bakmak, yatmak-uyumak, durmak-beklemek, gündüz-aydınlık, karanlık-gece, yalan-yanlış, donmak-üşümek…
7) Zıt Anlamlı Sözcükler
Birbirlerinin tam karşıtı olan kelimelerdir.
Zıt Anlamlı Kelime Örnekleri
İyi-kötü, uzak-yakın, ince-kalın, gelir-gider, üretim-tüketim, genç-yaşlı, aç-tok, kolay-zor, kalın-ince, iç-dış, geçmiş-gelecek, ağır-hafif, taze-bayat, masum-suçlu, dolu-boş, aşağı-yukarı, ileri-geri, gece-gündüz, doğru-yanlış, soğuk-sıcak…
Uyarı: Olumsuz sözcükler birbirlerinin zıddı olamaz. Mesela "geldi" sözcüğünün zıddı "gelmedi" değil "gitti" sözcüğüdür.
Not: Temel anlamda birbirlerinin zıddı olan sözcükler, bazen kazandıkları anlamdan dolayı zıt anlamlı olmayabilir.
Örnek:
Kalın direkleri sağdaki uygun yere istifledik.
O hep ince ruhlu bir insandır.
Bu iki cümlede yer alan "kalın" ve "ince" sözcükleri kazandıkları anlamdan dolayı birbirlerinin zıddı olamaz.
8) Eş Sesli (Sesteş) Sözcükler
Aynı yazılmalarına rağmen farklı anlamlar ifade eden kelimelerdir. Başka bir ifadeyle yazılışları aynı, anlamları farklı kelimeler.
Eş Sesli (Sesteş) Kelime Örnekleri
Var, boz, al, dolu, kara, iç, kır, saç, sal, at, kar, çay, kazan, yat, dal, yüz, yan, bin, ben, yaş, kan, yaz, diz, ocak…
Örnek Cümleler:
Masada iki kalem bir de not defteri vardı.
Köye yürüyerek yarım saatte vardı.
Gelen kitaplar sayesinde raflar dolu.
Dolu yağışları birçok arabaya zarar verdi.
Üç tarafı denizlerle çevrili kara parçasına yarımada denir.
Kara kaşlı kara gözlü bir çocuk ona ters ters bakıyordu.
Not: İki sözcük arasında sesteşlik ilgisi olması için yazılışları yönüyle herhangi bir farkının olmaması gerekir.
Örnek: Bu işte yeteri kadar kâr ettik. Bu el kağıtları sen kar. Bu iki cümlede “kâr” ile “kar” sözcükleri arasında şapka farkı olduğu için sesteşlik ilgisi kurulamaz.
9) Somut ve Soyut Anlamlı Sözcükler
Herhangi bir duyuyla (görme, işitme, tatma, koklama ve dokunma) algılanabilen kelimeler somut, algılanamayanlar ise soyuttur.
Somut Anlamlı Kelime Örnekleri
Kalem, telefon, kağıt, ahşap, toz, hava, gezegen, kaşık, tabak, ateş, rüzgar, Mersin, insan…
Soyut Anlamlı Kelime Örnekleri
Hayal, zekâ, akıl, sevinç, mutluluk, başarı, üzüntü, duygu, arkadaşlık, vicdan, ahlak, umut…
Not: Somut veya soyut anlamlı bazı sözcükler aldıkları ek sayesinde diğer tarafa geçebilir.
Örnek: Somut anlamda kullanılan “insan” sözcüğü “-lık” yapım ekini alarak soyut anlama geçer. (insanlık)
Örnek: Soyut anlam olan “korku” sözcüğü “-lık” ekini alarak somut anlama geçmiştir. (korkuluk)
10 İkilemeler
İki kelimenin kalıplaşarak birlikte kullanılmasıdır. Anlatımı daha da etkili hale getirir.
İkilemelerin Cümleye Kattığı Anlamlar: Betimleme, miktar, durum, zaman, niteleme…
Oluşum Şekillerine Göre İkilemeler
Sözcük Tekrarıyla Oluşan İkilemeler: hızlı hızlı, baka baka, akıllı akıllı, iri iri, sabah sabah…
Eş Anlamlı Kelimelerle Oluşan İkilemeler: güçlü kuvvetli, ses seda, sağlık sıhhat…
Yakın Anlamlı Kelimelerle Oluşan İkilemeler: bıkmak usanmak, yalan yanlış, doğru dürüst, akıl fikir…
Zıt Anlamlı Kelimelerle Oluşan İkilemeler: gide gele, gece gündüz, er geç, iyi kötü, irili ufaklı, er geç, düşe kalka…
Biri Anlamlı Diğeri Anlamsız Kelimelerle Oluşan İkilemeler: ufak tefek, eski püskü, ezik büzük, eğri büğrü…
İkisi Anlamsız Kelimelerle Oluşan İkilemeler: paldır küldür, abur cubur, ıvır zıvır, mırın kırın, abuk sabuk…
Yansıma Sözcüklerle Oluşan İkilemeler: gümbür gümbür, şırıl şırıl, fokur fokur, gürül gürül, horul horul…
“m” Ünsüzüyle Oluşan İkilemeler: kalem malem, ev mev, defter mefter…
11) Deyimler
Birden çok sözcükten oluşan, genellikle mecazi anlam bildiren, kalıplaşmış söz gruplarıdır.
Deyim Örnekleri
baltayı taşa vurmak, bin dereden su getirmek, dört başı mamur, ipe un sermek, ekmeğini kazanmak, başa çıkmak, dile gelmek, çık kapı bırakmak, bağrına basmak, damdan düşer gibi…
Not: Deyimler atasözleri gibi yargı bildirmez, mesaj iletmez veya cümle özelliği göstermez.
6. sınıf sözcükte anlam konu anlatımını PDF biçiminde indirmek için tıklayınız.
