7. sınıf dil bilgisi konularından ilki olan “fiiller”, oldukça önemli bir konu. Yazılı ve deneme sınavlarında çıkma ihtimali son derece yüksek. Bu konu basit olmasına rağmen alt başlıklarının fazla olması ve eklere dayalı olması nedeniyle bazen yanlış yapılabiliyor. Bu yüzden fiiller konu anlatımını dikkatlice okumanızı, ara sıra tekrar etmenizi ve bol bol soru çözmenizi öneririm. Ayrıca sayfanın altında yer alan linki tıklayarak bu konu anlatımını PDF biçiminde indirebilir, çıktısını alabilirsiniz.
Fiiller nedir, nasıl bulunur? Anlamına göre fiiller nedir, çekimli fiiller nasıl ayırt edilir? İşte; basit ve sade anlatımla, bol örneklerle 7. sınıf fiiller konu anlatımı:
Anlamına göre Fiiller
İş (Kılış), Durum ve Oluş Fiilleri
Çekimli Fiiller
Kip Ekleri (Haber, Dilek) ve Kişi Ekleri
Fiillerde Olumsuzluk ve Soru Anlamları
7. Sınıf Fiiller Konu Anlatımı
Anlamına Göre Fiiller
İş (kılış), oluş veya durum anlamı bildiren sözcüklerdir. Bu anlamdan birini kazanmış sözcük, tür olarak fiil sayılır.
İş (Kılış) Fiilleri
İş fiilleri öznenin yaptığı işten etkilenen nesneyi kabul edebilir. Yani cümlede birlikte bulunabilir. Bu tür fiiller “onu” sözcüğüyle okunabilir.
İş Fiili Örnekleri
Çağırdı, bekliyor, yazacak, söylememelisiniz, atmalısın, böl, temizliyorlar, dinler, okuyacakmış…
Durum Fiilleri
Öznenin halini, durgunluğunu ya da ruhsal durumunu anlatır. “onu” sözcüğüyle okunmaya uygun değildir.
Durum Fiili Örnekleri
Uyudu, gelecek, bayılmış, ağlıyor, sevinmiş, duygulandık, üzüldüm, koşacaksınız, otursunlar, gitmelisin…
Bilgi: Nesneler, öznenin yaptığı işten etkilenen ögelerdir. Bir cümlede nesnenin olup olmayacağını belirleyen en önemli unsur fiilin anlamıdır. İş bildiren fiilin yüklem olduğu cümleler nesne alabilirken durum bildiren fiillerin yüklem olduğu cümlelerde nesne olmaz.
Oluş Fiilleri
Bir durumun doğada kendi kendine değiştiğini anlatır. Değişim bir anda değil, süreç içinde meydana gelir. Bu nedenle hemen algılanmaz, sürecin sonunda anlaşılır. Mesela bir yoğurdun ekşimesi belli bir süre içinde meydana gelir.
Oluş Fiili Örnekleri
Paslandı, büyümüş, kızardı, hastalanmışsın, iyileştim, bronzlaşmış, çürüdü, karardı…
Çekimli Fiiller
Kip (haber, dilek) ve kişi ekini alan sözcüklerdir. Aşağıda çekimli fiili oluşturan unsurlar şema şeklinde verilmiştir.
A) Kip Ekleri
1) Haber (Bildirme) Kipleri
a. Şimdiki Zaman
Eylemin yapılma zamanı ile konuşma zamanı aynı andadır. “-yor” ekiyle çekimlenir, bunun dışında -makta, -mekte eki de şimdiki zaman anlamında kullanılabilir.
Şimdiki Zaman Örnekleri
Koşuyor, bakıyorsun, dinliyorlar, yazıyorsunuz, ayrılıyorsunuz, bekliyorum, uyumakta, çözmekteler…
b. Gelecek Zaman
Eylemin konuşulandan daha sonraki zamanda yapılacağı anlamını taşır. “-ecek, -acak” eklerinden birini alır.
Gelecek Zaman Örnekleri
Koşacak, bakacaksın, dinleyecekler, yazacaksınız, uyuyacak, ayrılacaksınız, bekleyeceğim… (yumuşama sebebiyle ekte değişim olmuştur.)
c. Geniş Zaman
Eylemin tüm zamanlar için yapıldığını ya da yapılacağını ifade eder. “-r, -ar, -er, -ır, -ir, -ur, -ür” eklerinden birini alır.
Geniş Zaman Örnekleri
Koşar, bakarsın, dinlerler, yazarsınız, uyur, ayrılırsınız, beklerim…
ç. Görülen (Bilinen) Geçmiş Zaman
Eylemin konuşulan zamandan önce gerçekleştiğini ve konuşan kişinin eylemi gördüğünü ifade eder. “-dı, -di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü” eklerinden birini alır.
Görülen Geçmiş Zaman Örnekleri
Koştu, baktın, dinlediler, yazdınız, uyudu, ayrıldınız, bekledim…
d. Duyulan (Öğrenilen) Geçmiş Zaman
Eylemin konuşulan zamandan önce gerçekleştiğini ve konuşan kişinin eylemi görmediğini ifade eder. Ayrıca eylemin başkasından duyulduğu anlamını taşır. “-mış, -miş, -muş, -müş” eklerinden birini alır.
Duyulan Geçmiş Zaman Örnekleri
Koşmuş, bakmışsın, dinlemişler, yazmışsınız, uymuş, ayrılmışsınız, beklemişim…
Not: Duyulan geçmiş zaman eki alan bazı fiiller başkasından duyma yerine sonradan farkına varma anlamı taşıyabilir:
Duyma Anlamındaki Fiil Örnekleri: Çok acıkmışım, yüzümde sivilce çıkmış, saçım epey uzamış…
2) Dilek (Tasarlama) Kipleri
a. İstek Kipi
Eylemin yapılması hakkında istek bildirir. “-a, -e” eklerinden birini alır.
İstek Kipi Örnekleri
Koşayım, bakasın, dinleyeyim, yazasınız, uyuyasınız, ayrılasınız, bekleyeyim…
b. Şart Kipi
Eylemin gerçekleşmesinin şarta bağlı olduğunu ya da eylemin gerçekleşme isteğini bildirir. “-sa, -se” eklerinden birini alır.
Şart Kipi Örnekleri
Koşsam, baksan, dinlesem, yazsanız, uyusa, ayrılsanız, beklesem…
Not: Şart kipi bazen isteme anlamı da bildirebilir: “Keşke pikniğe gitsek.” Bu cümlede istek anlamı olsa da fiil şart kipini almıştır.
c. Gereklilik Kipi
Eylemin yapılma gerekliliğini bildirir ya da öneri anlamı taşır. “-malı, -meli” eklerinden birini alır.
Gereklilik Kipi Örnekleri
Koşmalıyım, bakmalılar, dinlemeliyim, yazmalısınız, ayrılmalısınız, beklemeliyim, zayıflamalı…
ç. Emir Kip
Eylemin yapılması hakkında emirde bulunma anlamı taşır. Bu kipe ait bir ek yoktur. Ayrıca 1. tekil (ben) ve 1. çoğul (biz) şahısta çekimlenmiş emir kipi de yoktur.
Emir Kipi Örnekleri
Baksınlar, yazınız, uyusun, ayrılınız, zayıflasın…
B) Kişi Ekleri
Eylemin kim tarafından yapıldığını, yapılmakta olduğunu ya da yapılacağını bildirir. Bu ekler kişiye göre değişime uğrar. 1. tekil şahıs (ben), 2. tekil şahıs (sen), 3. tekil şahıs (o); 1. çoğul şahıs (biz), 2. çoğul şahıs (siz) ve 3. çoğul şahıs (onlar) halleri vardır.
Fiillerde Olumsuzluk
Fiillerde olumsuzluk anlamı geniş zaman kipinde -maz / -mez ekleriyle oluşurken diğer kiplerde -ma / -me olumsuzluk ekinin gelmesiyle oluşur.
Olumsuz Anlamlı Fiil Örnekleri:
“Ara” fiilini şimdiki zamanın olumsuz anlamlarını tüm kişi eklerine göre çekimleyelim:
(ben) aramıyorum, (sen) aramıyorsun, (o) aramıyor; (biz) aramıyoruz, (siz) aramıyorsunuz, (onlar) aramıyorlar.
“Bekle” fiilini geniş zamanın olumsuz anlamlarını tüm kişi eklerine göre çekimleyelim:
(ben) beklemem, (sen) beklemezsin, (o) beklemez; (biz) beklemeyiz, (siz) beklemezsiniz, (onlar) beklemezler.
Dikkat: Yukarıdaki örneklerde görüldüğü gibi geniş zamanın 1. tekil ve 1. çoğul olumsuzları -maz, -mez eki yerine -ma, -me ekiyle olur.
Fiillerde Soru
Fiillerde soru anlamı “mı, mi, mu, mü” soru edatıyla oluşur.
Soru Örnekleri: Okumuyor musun, gidecek miyiz, gelmiş mi, bakmalı mıyız…
Sınıf Fiiller Konu Anlatımı ile ilgili Sıkça Sorulan Sorular
Arama motorlarında fiillerle ilgili sıkça sorulan soruları birleştirdim ve bunları cevaplamaya çalıştım. İşte, o sorular ve cevapları:
7. sınıfta işlenen fiiller iş, oluş ve durum anlamı bildirir ayrıca bu sözcükler kip ve kişi eklerini de alır.
Bir sözcük mastar ekiyle okunabiliyorsa ya da iş, oluş ve durum anlamından birini bildiriyorsa fiildir. Bu sözcükler kip ve kişi eklerini alır.
Herhangi bir yapım eki almamış fiillerdir.
Mastar (-mak/-mek) ekleriyle okunabiliyorsa ve kip eklerinden (haber veya dilek kipi) birini almışsa fiildir.
Birleşik yapılı fiiller İki sözcüğün birleşiminden meydana gelir. Bunlar ya isim + fiil ya da fiil + fiilden meydana gelir.
Birleşik yapılı fiil örnekleri: zannettim, terk etmiş, koşabildim, yürüyedur, gözden düştüm…
Cümlenin yüklemi fiilde o cümle yüklemin türüne göre fiildir.
Fiil cümlesi örneği: Akşam vakti caddeden keskin bir koku geliyordu.
Durum anlamı bildiren fiildir.
Çok yararlı çalışma.
Teşekkür ederim.