Cümle türlerine göre kaça ayrılır, bunlar nelerdir? İşte, örnek ve önemli notlarıyla 8. sınıf cümle türleri konu anlatımı:
A) Yüklemin Yerine Göre Cümleler:
Kurallı ve Devrik Cümleler.
B) Yüklemin Türüne Göre Cümleler:
İsim ve Fiil Cümleleri.
C) Anlamına Göre Cümleler:
Olumlu, Olumsuz, Soru ve Ünlem Cümleleri.
D) Yapısına Göre Cümleler:
Basit, Birleşik, Sıralı ve Bağlı Cümleler.
8. Sınıf Cümle Türleri Konu Anlatımı
A) Yüklemin Yerine Göre Cümleler
Kurallı ve Devrik Cümleler
Yüklemi sonda olan cümleler kurallı, başta ya da cümle içinde olanlar ise devrik cümleyi oluşturur.
Kurallı ve Devrik Cümle Örnekleri:
Bu işte çok dikkatli olmalıyız. (Kurallı)
Size gün içinde duyurulacak. (Kurallı)
Hiç üzülme başarısızlığa uğrayınca. (Devrik)
Bu hastalık sona erecek elbet. (Devrik)
Not: Bazı cümlelerde yüklem bulunmayabilir. Böyle cümleler anlamca eksiltili olup üç noktayla tamamlanır.
Örnekler:
Sen de böyle yaparsan…
Elinde birkaç parça kıyafet…
B) Yüklemin Türüne Göre Cümleler
İsim ve Fiil Cümleleri
Yüklemi fiil olanlar fiil cümlesini, isim ya da fiilimsi olanlar da isim cümlesini oluşturur.
İsim ve Fiil Cümlesi Örnekleri:
Çalışmaları en yakın zamanda tamamla. (Fiil cümlesidir.)
Aradığın kitap odamdaki masada. (Sıfat tamlaması, isim yüklemini oluşturmuştur.)
Tek bildiğin iş uyumaktır. (İsim – fiil, ek eylem alarak isim yüklemi olmuştur.)
Masadakiler çözülenlerdir. (Adlaşmış sıfat – fiil, ek eylem alarak isim yüklemi olmuştur.)
C) Anlamına Göre Cümleler
1) Olumlu ve Olumsuz Cümleler
Fiil yüklemlerinde “-ma, -me, -maz, -mez” olumsuzluk eki varsa veya isim yüklemlerinde “-sız, -siz” eki ya da “değil, yok” gibi sözcükler bulunuyorsa bu cümleler anlamca olumsuz, bulunmuyorsa olumlu cümledir.
Olumlu ve Olumsuz Cümle Örnekleri:
Bu konuda beni dinleyin. (olumlu)
Bu konuda beni dinlemeyin. (olumsuz)
Sinemaya mutlaka gider. (olumlu)
Sinemaya kesinlikle gitmez. (olumsuz)
Not: Yüklemin olumlu veya olumsuzluğunu yukarıdaki kurala göre değerlendirmemiz gerekmektedir. Bazen öznel yargılarımıza veya ahlaki değer yargılarına göre değerlendirmemiz yanlış yapmamıza sebep olabilir.
Örnekler:
Olumlu: Yazıklar olsun, çocuğa vurmuş! (Kötü bir durum ancak olumlu cümle.)
Olumlu: Cüzdanımı çalmışlar.
Olumsuz: Ben henüz ölmedim. (Sevindirici bir durum ancak olumsuz sayılır.)
Olumsuz: Merak etme, hasta değilim.
Not: Bazen yüklemin dışında başka bir öge olumsuzluk eki alabilir. Bunun bir önemi yoktur.
Örnekler:
Beni dinlememesine şaşırdım. (Yer tamlayıcısı olumsuzluk eki almış ama cümlenin anlamını etkileyen öge yüklemdir, o da olumludur.)
Yüksek sesle bağırmaması gerekir. (Özne olumsuzluk eki almış ama önemli olan yüklemdir ve o da olumludur.)
Yolda bağırmadan ilerleyiniz. (Yüklem olumsuzluk eki almadığı için cümle olumlu sayılır.)
Not: Bazı cümleler olumsuzluk bildiren ek veya sözcük bulundurmasına rağmen tersi bir anlam ifade edebilir. Böyle cümleler anlamca ve biçimce olmak üzere ayrı ayrı değerlendirilmelidir.
Örnekler:
Seni anlamıyor değilim. (Yüklem “değil” edatını aldığı için biçimce olumsuz ama kişi anladığını belirttiği için anlamca olumludur.)
Masada ne kalem ne de silgi vardı. (Aslında hiçbiri yok. Anlamca olumsuz, biçimce olumlu.)
Bu konuda gereken önemi vermedi değilim. (Aslında gereken önemi vermiş. Anlamca olumlu, biçimce olumsuz.)
Seni hiç üzer miyim? (Aslında üzmez. Anlamca olumsuz, biçimce olumlu.)
Burada yok yok. (Aslında her şey var. Anlamca olumlu, biçimce olumsuz.)
Not: Yukarıdaki örneklerde de görüldüğü gibi bir cümleyi biçimce incelemek için yazılışına dikkat etmek, yani yüklemin olumsuzluk anlamında kullanılan ek ya da sözcüğü alıp almadığına bakmak gerekir. Anlamca incelemek için ise cümlenin asıl kastettiği anlamı bulmak gerekir.
2) Soru Cümlesi
Anlamca cevap bekleyen cümlelerdir. Bu nedenle soru işaretleri kullanılır.
Soru Cümlesi Örnekleri:
Yemek yapmayı biliyor musun?
Yanınızda kaç kişi var?
Not: Bazı cümleler soru işaretleri bulunmasına rağmen cevap beklemekten çok bilineni vurgulama veya rica etme anlamı taşır. Bu tür cümlelere aynı zamanda "sözde soru" cümlesi de denir.
Örnekler:
Seni hiç üzer miyim? (Bilineni vurgulamış.)
Bakkaldan ekmek alır mısın? (Rica etme anlamı taşıyor.)
3) Ünlem Cümlesi
Acıma, sevinme, şaşırma, korkma… gibi duygu veya seslenme anlamı taşıyan sözcüklerin bulunduğu cümlelerdir.
Ünlem Cümlesi Örnekleri:
Tüh! Elimizdeki fırsatı kaçırdık.
Eyvah, ev yanıyor!
Eee, sus artık!
Hasan! Hemen buraya gel.
D) Yapısına Göre Cümleler
1) Basit (Tek Yüklemli) Cümleler
Özelliği: Tek yüklemi olmakla birlikte yüklemin haricinde herhangi bir fiil ya da fiilimsi bulunmaz. Bu cümlede tek yargı vardır o da yüklem üzerindedir.
Basit Cümle Örnekleri:
Kitabında çeşitli sorunlara değinmiş.
Eskiden sinemaya giderdik.
2) Birleşik (Fiilimsi Bulunan) Cümleler
Özelliği: Tıpkı basit cümleler gibi tek yüklemden oluşur ama ondan farkı yüklemin haricinde en az bir tane fiil ya da fiilimsi taşır.
Birleşik Cümle Örnekleri:
Okula koşarak gittik.
Anlatılanlara harfiyen uydu.
Aynaya bakınca yüzündeki sivilceyi gördü.
Önüne bakarak yürürsen çamura basmazsın.
Not: Bir cümlede yüklemler temel cümleyi oluşturup bir yargı taşırken yüklemin haricindeki fiil ya da fiilimsilerin her biri ise yan cümleciği oluşturur ve birer yargı taşır.
Örnekler:
Beni dinlersen başarma olasılığın yüksektir. (Bir temel cümle, iki yan cümle ve toplamda üç yargıdan oluşur.)
Bu tarafa doğru gelin, dedi. (Bir temel cümle, bir yan cümle; toplamda iki yargı var.)
3) Sıralı (Birden Çok Yüklemli) Cümleler
Özelliği: Birden çok yüklemli cümlelerin aralarında virgül ya da noktalı virgülle ayrılmasıdır.
Sıralı Cümle Örnekleri:
Önce bahçeye çıktı, sonra biraz bekledi.
Salıncağa varınca kardeşine baktı, binmesi için onu yanına çağırdı.
Sokaktan korna sesi gelince pencereye yaklaştı, etrafa meraklı gözlerle baktı.
Not: Cümleler arasında herhangi bir öge ortaklığı (özne, nesne...) varsa bağımlı, yoksa bağımsız cümle olur.
Örnekler:
Bir süre denize baktı, sonra taş attı. (Denize bakan da taş atan da aynı kişidir ve her iki cümlede ortak öznedir. Ayrıca yer tamlayıcısı olan “deniz” sözcüğü de ortaktır. Bu nedenle bağımlı sıralı cümledir.)
Yarın Ankara’ya gideceğim, iş görüşmesinde bulunacağım. (Öznesi ortak bağımlı sıralı cümle.)
Ben yemeği yaparım, sen yerleri sil. (Herhangi bir ögesi ortak olmayan bağımsız sıralı cümle)
At ölür, meydan kalır; yiğit ölür, şan kalır. (Herhangi bir ögesi ortak olmayan bağımsız sıralı cümle)
4) Bağlı (Bağlacı Olan) Cümleler
Özelliği: Birden çok yüklemli cümlelerin “ki” bağlacı hariç herhangi bir bağlaçla (ama, fakat, lakin, de, ne … ne, hem … hem, ve, halbuki, oysaki…) bağlanmasıdır.
Bağlı Cümle Örnekleri:
Yazılıya çok çalıştım yalnız iyi bir puan alamadım.
İstenen şartlara uydum da ön elemeyi geçebildim.
Metni tamamladıktan sonra bilgisayarı açtı ve yayınevine gönderdi.
Not: Tıpkı sıralı cümlelerde olduğu gibi bağlı cümleler de herhangi bir öge ortaklığı varsa bağımlı, yoksa bağımsız olur.
Örnekler:
Üzüldüğünü biliyorum fakat hiçbir şey yapamam. (Öznesi ortak bağımlı bağlı cümle)
Bu işin tüm yükünü ben taşıdım ama sen sadece gezdin. (Herhangi bir ögesi ortak olmayan bağımsız bağlı cümle)
8. Sınıf Cümle Türleri Konu Anlatımı
“8. Sınıf Cümle Türleri Konu Anlatımı” üzerine bir yorum