Fiilimsiler basit olmasına rağmen ya geç kavranır ya da dikkat edilmesi gereken bölümlere önem verilmediğinden soruları yanlış yapılır. Halbuki 8. sınıftan itibaren lise yazılıları hatta üniversite sınavlarına kadar çıkabilecek önemli konulardan biridir. Ayrıca birden çok yüklemli cümleleri tek yükleme dönüştürmek ve cümlelerimize anlam zenginliği kazandırmak için de öğrenmeliyiz bu konuyu. İşte, önemli püf noktalarıyla 8. sınıf fiilimsi konu anlatımı:
8. Sınıf Fiilimsi (Eylemsi)
Tıpkı fiiller gibi hareketlilik anlamı taşıyan ama onlardan farklı olarak kip eki almayan sözcüklerdir. İsim – Fiil (Ad-Eylem, Mastar), Sıfat – Fiil (Ortaç) ve Zarf Fiil (Bağ-Fiil, Ulaç) olmak üzere üçe ayrılır.
A) İsim Fiil (Mastar)
Eyleme verilen isimlerdir.
Aldığı ekler: -ma, -ış, -mak
İsim-fiil eklerinin değişimi: -ma/-me, -ış/-iş/-uş/-üş, -mak/-mek
İsim-fiil eklerinin kodlanışı: “mayışmak”
Örnekler:
-Seninle konuşmak istiyorum.
-Dün parkta yürüyüş yaptık.
Not: "-ma" ekinin isim fiil olması için olumlu olması gerekir.
Örnekler:
Bana bakma. (Olumsuzluk anlamında olduğu için isim fiil değildir. Çünkü emir kipiyle çekimlenmiş bir fiildir.)
Bana bakması gerekir. (Olumluluk anlamı kazandığı için isim fiildir.)
Taktik: "-ma , -me" eki, "-ması, -mesi veya -mayı, -meyi" şeklinde kullanılırsa olumlu olabilir. Bu sayede isim-fiil eki sayılabilir.
Örnek: “Bisikleti sürmeyi denesene.”
Dikkat: Fiil soylu bir sözcük iki kez -ma ya da -me eki alırsa bunlardan ilki olumsuzluk, ikincisi isim-fiil ekidir.
Örnek: “Bu havada dışarı çıkmaması gerekiyor.” (Bu eklerden ilki olumsuzluk ekidir ancak ikincisi olumlu olduğu için isim fiil eki sayılır.)
Not: İsim fiiller, fiilimsi özelliğini yitirerek kalıcı isim haline gelebilir. Aşağıdaki sözcükleri iki ayrı türde kullandık:
“dolma”
Kalıcı İsim: Annem dün dolma yaptı.
İsim Fiil: Suyun dolmasını bekliyorum.
“ekmek”
Kalıcı İsim: Bakkaldan ekmek aldım.
İsim Fiil: Toprağa tohum ekmek gerekir.
”dondurma”
Kalıcı İsim: Sana dondurma ısmarlayacağım.
İsim Fiil: Bazı gıdaları dondurmayı dene.
Not: İsim fiiller, isim tamlamasında tamlayan ya da tamlanan durumunda olabilir.
Örnekler:
Okumanın önemi (tamlayan)
Çocuğun gülüşü (tamlanan)
B) Sıfat Fiil (Ortaç)
Fiil soylu sözcüklerin aldığı ekler sayesinde sıfat görevini üstlenmesidir.
Aldığı ekler: -an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş
Sıfat-fiil eklerinin değişimi: -an/-en, -ası/-esi, -mez/-maz, -ar/-er, -ır/-ir/-ur/-ür, -dik/ -dık/-duk/-dük/-dığı/-diği/-duğu/-düğü/-tığı/-tiği/-tuğu/-tüğü, -ecek/-acak, -miş/-mış/ -muş/-müş
Sıfat-fiil eklerinin kodlanışı: “anası mezar dikecekmiş”
Aşağıda eklerin örnekleri yer almaktadır:
-an Eki
Sıfat Fiil: Bize bağıran çocukları çağırdım.
Çekimli Fiil: (Çekimli fiil örneği yoktur.)
-ası Eki
Sıfat Fiil: Öpülesi elleri vardı.
Çekimli Fiil: (Çekimli fiil örneği yoktur.)
-mez Eki
Sıfat Fiil: Kırılmaz bardak aldım.
Çekimli Fiil: O bardaklar hiç kırılmaz.
-ar Eki
Sıfat Fiil: Koşar adımlarla ilerledik.
Çekimli Fiil: Birazdan koşar çocuklar.
-dik Eki
Sıfat Fiil: Tanıdık insanlar vardı.
Çekimli Fiil: Onları toplantıda tanıdık.
-ecek Eki:
Sıfat Fiil: Çözülecek testleri gösterdim.
Çekimli Fiil: Testler hemen çözülecek, benim masaya bırakılacak.
-miş Eki
Sıfat Fiil: Bilmiş çocukları severim.
Çekimli Fiil: Her şeyi bilmiş çocuk.
Dikkat: Yukarıdaki örneklerden ilk ikisi (-an, ası) oldukça kolaydır, yani yanlışa düşürecek örnekleri pek de mevcut değil. Tabi siz Ozan, Sinan, tası... gibi örneklerde hataya düşmezseniz :)
Sıfat Fiillerin İki Görevi Vardır:
1. Görevi: İsimlerin önüne gelerek onları niteler, böylece sıfat tamlaması görevini üstlenir.
Aşağıdaki örneklerde altı çizili sözcükler sıfat tamlamasını, koyu harfle vurgulanan ekler sıfat fiil ekini gösterir.
Örnekler:
Beni anlayan insanlara ihtiyacım var.
Sana gördüğüm olayları anlatacağım.
Silinecek yerleri gösterdi.
2. Görevi: Nitelediği ismin düşmesi ile adlaşmış sıfat görevini üstlenir. Bu görevle yine de fiilimsi sayılır.
Yukarıdaki örneklerde isimleri düşürerek cümleleri tekrar kuralım.
Örnekler:
Beni anlayanlara ihtiyacım var. (anlayan insanlar)
Sana gördüklerimi anlatacağım. (gördüğüm olaylar)
Silinecekleri gösterdi. (silinecek yerler)
Not: Sıfat fiiller, fiilimsi özelliğini yitirerek kalıcı isim haline gelebilir. Karşılaştırma yapabilesiniz diye örnekleri üç ayrı cümlede kullandık.
”dolmuş”
Kalıcı İsim Örneği: Yarım saatten beri dolmuş bekliyorum.
Sıfat Fiil Örneği: Dolmuş kovaları içeri taşı.
Çekimli Fiil Örneği: Depo ağzına kadar dolmuş.
“giyecek”
Kalıcı İsim Örneği: Yardım kuruluşları giyecek dağıtıyordu.
Sıfat Fiil Örneği: Kıyafet giyecek işçiler kabinlere girdi.
Çekimli Fiil Örneği: Yarışmacılar formaları sonra giyecek.
“içecek”
Kalıcı İsim Örneği: Bakkaldan içecek almalısın.
Sıfat Fiil Örneği: İçecek suyumuz kalmamış.
Çekimli Fiil Örneği: Ahmet portakal suyu içecek.
“yakacak”
Kalıcı İsim Örneği: Köylüler yakacak için sıraya girmiş.
Sıfat Fiil Örneği: Yakacak odun getirmelisin.
Çekimli Fiil Örneği: Bu gidişle hayatını yakacaksın.
“açacak”
Kalıcı İsim Örneği: Bana acilen açacak getir.
Sıfat Fiil Örneği: Kavanozu açacak biri lazım.
Çekimli Fiil Örneği: Sorunu bulmak için makinenin kapağını açacak.
C) Zarf Fiil (Bağ Fiil, Ulaç Eylem)
Aldığı ekler: -ken, -alı, -asıya, -ince, -ip, -arak, -madan, -diğinde, -dıkça, -maksızın, -a, -r…-maz, -casına
Zarf-fiil eklerinin değişimi: -ken/(değişimi yok), -alı/-eli, -asıya/-esiye, -ince/-ınca/-unca/ -ünce -ip/-ıp/-up/ -üp, -arak/erek, -madan/-meden, -diğinde/-dığında/-duğunda/-düğünde/-tığında/-tiğinde/-tuğunda/-tüğünde,-dıkça/-dikçe/-dukça/-dükçe/-tıkça/-tikçe/ -tukça/-tükçe, -maksızın/-meksizin, -a/-e, -r…mez/-r…maz, -casına/-cesine
Zarf-fiil eklerinin kodlanışı: İsim ve sıfat fiil gibi anlamlı bir kodlaması olmasa da en uygunu: “Kenyalı asiye ince ipi araklamadan gittiğinde oldukça gençti.” bundan sonra maksızın, -a, -r…-maz, -casına ekleri dahil edilmemiştir.
Zarf – fiillerin 2 görevi vardır:
1. Görevi: Fiil soylu sözcüğe “ne zaman?” sorusunu sorduğunuzda ortaya çıkıyorsa “zaman” anlamındadır.
Zaman Anlamındaki Zarf-Fiil Örnekleri:
Onu eve gelirken gördüm.
Okula geleli çok oldu.
Pencereyi açınca kâğıtlar dağıldı.
Bahar olduğunda otlar kesildi.
Zil çalar çalmaz koşmaya başladı.
Not: “çalar çalmaz” zarf fiili iki sözcükten oluşsa da ikilemeden ötürü kalıplaşmış olarak kabul edilir, tek fiilimsi olarak sayılır.
2. Görevi: Fiil soylu sözcüğe “nasıl?” sorusunu sorduğunuzda ortaya çıkıyorsa “durum” anlamındadır.
Durum Anlamındaki Zarf-Fiil Örnekleri:
Akşamki yemeği doyasıya yedik.
Bana bakıp gülüyordu.
Konuşarak ilerledik.
Tahtaya bakmadan anlattı.
Konuştukça rahatladım.
Durmaksızın konuşuyordu.
Olayları yaşarcasına anlatıyordu.
Güle güle gidin.
Not: "güle güle" sözcüğü ikileme olduğu için yalnızca tek fiilimsi olarak kabul edilir.
Not: "diye" sözcüğü -e ekini almış bir zarf fiildir. (de-y-e / di-y-e)
Not: -dığı/-diği/-duğu/-düğü/-tığı/-tiği/-tuğu/-tüğü ekleri sıfat fiilde olurken diğinde/-dığında/-duğunda/-düğünde/-diğimde/-dığımda/-duğumda/-düğümde/-tığında/-tiğinde/-tuğunda/-tüğünde/-tığımda/-tiğimde/-tuğumda/-tüğümde ekleri zarf-fiilde görülür.
Örnekler:
Anlattığım olay inandırıcı değildi. (Sıfat-Fiil)
Anlattığımda herkes oradaydı. (Zarf-Fiil)
Fiilimsilerin Genel Özellikleri
1) Fiilimsiler, tıpkı fiiller gibi hareketlilik anlamı taşısa da isimlere daha yakındır. Bu nedenle isimlere gelen çekim (iyelik, tamlayan, hal, çoğul, ek eylem) eklerini alır.
Örnekler:
Oku-duk-lar-ım-dan (Sıfat fiil ekinden sonra sırasıyla çoğul, iyelik ve hal ekini almıştır.)
Bak-ma-ma-sı-y-mış (Aldığı ekler sırayla olumsuzluk, isim fiil, iyelik, kaynaştırma ve ek eylem ekidir.)
2) Yüklemin haricinde bulunan fiilimsiler cümleyi birleşik hale getirir ve her biri yan cümleciği oluşturur.
Örnek: Beni dinlemesi gerektiğini biliyor.
Cümle fiilimsi aldığı için (“dinlemesi” isim fiil ve “gerektiğini” adlaşmış sıfat fiil) birleşik yapılıdır. Ayrıca bunlar cümlede iki yan cümleciği oluşturur.
Örnek: Tahtaya bakmadan konuyu anlatmak kolay değildi.
“Bakmadan” ve “anlatmak” fiilimsileri cümlenin iki yargılı olmasını sağlamıştır.
3) İsim ve sıfat fiiller -dır, -(i)di, -(i)miş ek eylemlerinden birini alarak yüklem olabilir.
Örnek: En sevdiği iş uyumakmış. (“uyumak” isim fiili “-mış” ek eylemini alarak yüklem olmuştur.)
Örnek: Masadakiler çözülenlerdir. (“çözülenlerdir” adlaşmış sıfat fiil ek eylem sayesinde yüklem olmuştur.)
4) Fiilimsi ekleri yapım ekleri sayılır çünkü bunlar sözcüğün türünü değiştirerek isim, sıfat ya da zarf olmasını sağlar.
5) Fiilimsiler haber ya da dilek kiplerini alamaz.
6) Fiilimsiler olumsuzluk ekini alabilir.
Sıkça Sorulan Sorular
Değerli Öğrenciler, “Fiilimsi” konusuyla ilgili sık sorulan soruları bu sayfada cevapladım. Sizler bu konuyla alakalı sorularınızı en alta yazabilirsiniz. İşte “Fiilimsi” ile ilgili sık sorulan sorular ve cevapları:
Fiilimsi nedir?
Fiil soylu sözcüklerin bazı ekler sayesinde tür değiştirerek isim, sıfat ya da zarf olmasıdır.
Örnek: “gel” sözcüğü çekimli fiildir ancak “Bize gelmesi gerekir.” örneğinde fiil türünden çıkmış, isim olmuştur.
Örnek: “çık” sözcüğü yine fiildir fakat “Ağaca çıkan kediyi dayım kurtardı.” örneğinde tür değiştirerek sıfat olmuştur. Hatta “kedi” ismini nitelediği için tamlama kurmuştur.
Fiilimsiler tür olarak hangi sözcüktür?
Fiilimsiler tür olarak isim, sıfat ya da zarftır fakat ek eylem alarak yüklem olduğunda isim sayılır.
Fiilimsi ekleri nelerdir?
İsim Fiil Ekleri: -ma, -ış, -mak
Sıfat Fiil Ekleri: -an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş
Zarf Fiil Ekleri: -ken, -alı, -asıya, -ince, -ip, -arak, -madan, -diğinde, -dıkça, -maksızın, -a, -r…-maz, -casına
Fiilimsi örnekleri nelerdir?
Bu konudaki testlerde hatayı en aza indirmek için her bir ekin örneğini söyleyebilmeliyiz. İşte, fiilimsi örnekleri:
Bahçedeki fidanları sulama işini ben yapacaktım. (İsim Fiil)
Yapılacak deneme sınavıyla öğrencilerin kurstaki sınıfları belirlenecek. (Sıfat Fiil)
Muavin, kalkış saati gelince otobüse bindi; ön koltuktaki yerine geçti. (Zarf Fiil)
Salata yapmak için seradan marul, domates ve soğan topladı. (İsim Fiil)
Bana göre istenmeyen bir sonuç başkası için mumla aranabilir. (Sıfat Fiil)
Şehir merkezine yaklaşınca orta kaldırımdaki rengârenk çiçekler bizi karşıladı. (Zarf Fiil)
Bu sitede 8. sınıf fiilimsi testi var mı?
Evet, bu sitede aşağıdaki test türleri mevcut; dilerseniz üzerine tıklayıp sorulara ulaşabilirsiniz:
Sıfat görevindeki fiilimsi (Ortaç) örnekleri nelerdir?
Yolda yemesi için hazırladığı börekleri evde unutmuş.
Geçimini sağlayabileceği bir iş buldu.
Acınası halini görünce içim burkuldu.
Adlaşmış sıfat örnekleri nelerdir?
Bu kasabada Fazıl Bey’i tanımayan yoktur.
Anlatılanları gerçekçi bulmamış.
Atılacakları poşette topladı.
“Sararmış” sözcüğü fiilimsi mi?
Cümledeki kullanımına göre değişir:
Mesela “Sararmış yaprakların görüntüsü herkesi büyüledi.” cümlesinde fiilimsidir. (sıfat fiil) “Köydeki ağaçların yaprakları sararmış.” örneğinde çekimli fiildir.
Fiilimsi çeşitleri nelerdir?
Fiilimsiler çeşit (tür) olarak üçe ayrılır:
1. İsim fiil (mastar, ad eylem)
2. Sıfat fiil (ortaç, ön ad eylem)
3. Zarf fiil (bağ-fiil, ulaç)
Neler fiilimsi değildir?
Fiilimsi ekini almış gibi görünen ama hareketlilik anlamı taşımayanlar fiilimsi değildir.
Örnekler: Evdeyken, boyunca, diken, değişime, yama, pekmez…
Çekimli fiiller zaten fiilimsi değildir.
Örnekler: koşmuş, susacak, bakar, kabul etmez…
Fiilimsi ekini alan bir sözcük ne zaman fiilimsi olmaz?
Kalıcı isimler, fiilimsi olmaz.
Örnek: Fuarda ünlü yazarlar vardı.
Fiilimsi ekleri isme gelir mi?
Fiilimsi ekleri çekimli fiillere gelir ancak sözcük daha önce isim olabilir. Mesela “pembeleşen kıyafet” örneğinde “pembe” isim köküdür “-leş” ekiyle fiile, “-en” ekiyle de fiilimsiye dönüşmüş.
Fiilimsi nasıl ayırt edilir?
Fiilimsiler hareket anlamı taşıyan ama cümlede isim, sıfat ya da zarf olarak kullanılan sözcüklerdir. Fiilimsileri ayırt etmek için şu yöntemi aşama aşama uygulayabilirsiniz:
1. Cümlede fiil soylu sözcükleri bulunuz.
2. Bulduğunuz fiil soylu sözcüklerin hangi eki aldığına bakınız.
3. Alınan ek haber ya da dilek kipiyse çekimli fiildir, onu hemen bırakın 🙂
4. Kip eki almamışsa o sözcük üzerinde düşünmeye başlayın.
5. İsim-fiil eklerini arayın. (mayışmak)
6. İsim fiil değilse sıfat-fiil eklerini arayın. (anası mezar dikecekmiş)
7. Bu maddeye gelmişseniz muhtemelen sıfat-fiil de değildir. Bunu bulmanın iki yolu var:
– Aldığı eke bakabilirsiniz. (-ken, -alı, -asıya, -ince, -ip, -arak, -madan, -diğinde, -dıkça, -maksızın, -a, -r…-maz, -casına)
– Fiil soylu sözcüğün başka bir fiilin zamanı ya da durumu olduğunu görüyorsanız zarf fiil ekini almış olabilir.
Yapışkan kelimesi fiilimsi mi?
Hayır, fiilimsi değildir.
Yemek kelimesi fiilimsi mi?
Cümledeki kullanıma göre değişebilir. Mesela “Masadaki yemek soğumadan gelin.” cümlesinde kalıcı addır. “Elindeki elmayı yemek istemiyordu.” cümlesinde fiilimsidir. Dikkat ettiğinizde fiilimsilerin hareket anlamı taşıdığını göreceksiniz.
Diye hangi fiilimsi?
“-e” ekini almış bir zarf fiildir. (De-y-e)
Fiiller, fiilimsi olur mu?
Tabi, gerekli eki alıp tür olarak da isim, sıfat veya zarfa dönüşmüşse fiilimsi olur.
Fiilimsiler isim soylu mu?
Fiilimsiler tür olarak fiilden çok isimlere daha yakındır. Hatta yüklemler ek eylem almış fiilimsiden oluşuyorsa isim olarak kabul edilir. Ayrıca fiilimsiler, fiil çekim ekini değil; isim çekim ekini alır.
Fiilimsiler nasıl yüklem olur?
Fiilimsiler ek eylem (-dır, -di, -miş) alarak yüklem olur.
Örnek: Üzülmemin nedeni, ben yokken hakkımda yalan söylemesidir.
Ekmek isim mi fiil mi?
Bir sözcük -mek/-mak mastar ekini alabiliyorsa fiildir ama almışsa artık fiil olmaz. O yüzden “ekmek” sözcüğü fiil değildir. Fiilimsi veya kalıcı addır. Bir sözcüğün cümledeki kullanımı, onun türü üzerinde belirleyici bir unsurdur. O yüzden “Tarlaya bu hafta tohum ekmek gerekir.” cümlesinde fiilimsi, “İçeriden mis gibi ekmek kokusu geliyordu.” cümlesinde kalıcı addır.
Dinlenmek isim mi fiil mi?
Yukarıda da yazdığım gibi bir sözcük -mek/-mak mastar ekini alabiliyorsa fiildir ama artık almışsa ya isim fiil ya da kalıcı addır (kalıplaşmış isim fiil). Yukarıdaki sözcük kalıcı ad örneği olmadığı için isim sayılır.
Sarma kalıcı isim mi?
Cümledeki kullanımına göre isim fiil veya kalıcı ad (kalıplaşmış isim fiil) olur. Örneğin “Kırılmasın diye vazoyu süngerle sarmaya başladı.” cümlesinde isim-fiil, “Zeytinyağlı sarmaya bayılırım.” cümlesinde kalıcı addır.
Dığını hangi fiilimsi?
“-dık” ekini almış bir sıfat fiildir.
Dığında hangi fiilimsi?
Zarf fiildir.
“8. Sınıf Fiilimsi Konu Anlatımı” üzerine bir yorum