Hepimiz gün içinde duygu ve düşüncelerimizi yazılı olarak ifade ederken noktalama işaretlerini kullanırız ancak her birinin ayrı ayrı kuralı olduğunu, hangi şartlarda hangisinin getirilmesi gerektiğini bazılarımız gözden kaçırır. Bu konuyu sadece sınavlara hazırlanmak için değil, dilimizi daha etkin kullanmak için de iyi öğrenmemiz gerekir. İşte, 8. sınıf noktalama işaretleri konu anlatımı:
Nokta, virgül, noktalı virgül, iki nokta, üç nokta, soru işareti, ünlem işareti, kısa çizgi, uzun çizgi, tırnak işareti, tek tırnak, eğik çizgi, yay ayraç, köşeli ayraç, kesme işareti ve denden işareti.
8. Sınıf Noktalama İşaretleri Konu Anlatımı
1. Nokta ( . )
* Anlamca tamamlanmış cümlelerin sonunda kullanılır.
Örnek: Kitap yazmak için sakin bir ortam arıyorum.
* Rakamlarla yazılmış tarihlerde gün, ay ve yılın arasında kullanılır.
Örnek: 07.11.2021’de toplantımızın olduğunu hatırlatırım.
Not: Noktanın dışında eğik çizgi (/) de kullanılabilir. Daha sonra tekrar değineceğiz.
* Saat ve dakika arasında sadece nokta kullanılır.
Örnek: Sınav 09.30’da başlayacak.
*Bazı kısaltmalarda kullanılır.
Örnekler: Prof. (profesör), İst. (İstanbul), Cad. (cadde)…
NOT: Kısaltmalar büyük harflerle yapılmışsa (TDK, TRT…) nokta gelmez ancak Türkiye Cumhuriyeti’nin kısaltması T.C. için nokta kullanırız.
* Sıra sayısı görevi için (-ıncı, -inci eki yerine) kullanılır.
Örnekler: 3. yarışmacı, 20. yüzyıl, 6. kat…
* Bibliyografik künyelerde (kaynakça) maddelerin sonunda kullanılır.
Örnek:
GÖKTÜRK Akşit, Sözün Ötesi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2002.
* Dört rakamdan fazla sayılarda her üç rakamdan sonra kullanılır.
Örnek: Tarsus’un 2014 yılı nüfusu 323.961’dir.
* Genel ağ (internet) ya da elektronik posta adreslerinde kullanılır.
Örnekler:
Daha fazlasına https://www.pratikcalisma.com adresinden ulaşabilirsiniz.
Görüş ve önerileriniz için e-posta adresimiz: pratikcalisma@hotmail.com
* Matematikte çarpma işlemi olarak kullanılır.
Örnek: 7.5 = 30
Uyarı: Noktalama İşaretleri konusunda virgül ile noktalı virgülün kullanımı bazen karıştırılabiliyor. O yüzden aşağıdaki maddeleri dikkatle okumak gerekir.
2. Virgül ( , )
* Eş görevli sözcük veya söz öbeklerinin arasında kullanılır.
Örnekler:
Sıradan insanların aşklarını, ilişkilerini ve umutlarını anlatıyor.
Raflarda yer alan şiir, öykü ve romanları bir süreliğine kolilere yerleştirdi.
Bu kitabı okuyan, anlayan ve yorumlayan birinin sınavda kötü bir puan alması imkânsız.
* Sıralı cümleleri ayırmada kullanılır.
Örnekler:
Romanımı gözden geçirir, bir şeyler eklenecekse uğraşırım.
O gün ne aradıysan evi çok dağıtmışsın, ev sanki pazara dönmüş.
Uyudum, kalktım, kendime geldim.
* Hitap bildiren sözcüklerden sonra kullanılır.
Örnekler:
Değerli Arkadaşım, ne demek istediğini yeterince anlayabilirsem sana yardımcı olabilirim.
Çocuklar, burada bulunmaktaki amacımız çalışmaları bir an önce bitirmektir.
* Uzun cümlelerde yüklemden uzak duran özneden sonra kullanılır.
Örnekler:
Eleştirmen, sözü edilen yazarın bu eseri üzerine değerlendirmelerde bulundu.
Adam, sera poşetlerini toplayıp kilerin uygun bir bölümüne bıraktı.
* Ara sözlerin başında ve sonunda kullanılır.
Örnekler:
Yarın Ankara’ya, başkente, gideceğim.
Bu olaydan sonra, sen de göreceksin, gelişmeler daha farklı olacak.
Not: Ara sözlerin başında ve sonunda kısa çizgi de kullanılabilir. Bu konuyu daha sonra işleyeceğiz.
* Tırnağın kullanılmadığı alıntı cümlelerinin sonunda kullanılır.
Örnek:
Yarınki toplantıya mutlaka yetişeceğim, dedi.
* Konuşma çizgisiyle aktarılan cümlelerin öncesinde ve sonrasında kullanılır.
Örnek:
Ağır adımlarla içeri girip,
− Burada bir saniye bile duramam, dedi.
* Anlam karışıklığını önlemede kullanılır.
Örnekler:
O, bahçe duvarını iyi boyayamadı. (Bahçe duvarını iyi boyayamayan kişi işaret yoluyla belirtilmiştir.)
O bahçe duvarını iyi boyayamadı. (Kişi hangi bahçe duvarını iyi boyayamadığı işaret yoluyla belirtilmiştir.)
Yaşlı, sokak satıcısını yanına çağırdı. (Yaşlı biri, sokak satıcısını yanına çağırmıştır.)
Yaşlı sokak satıcısını yanına çağırdı. (Sokak satıcısının yaşlı olduğu anlaşılır.)
* Onay, kabul veya ret bildiren sözcüklerden sonra kullanılır.
Örnekler:
Tamam, istediğin gibi olsun.
Hayhay, toplantıya katılacağım.
Hayır, beni dinlemediğin için gelmeyeceksin.
* Bibliyografik künyelerde (kaynakça) maddeler arasında kullanılır.
Örnek: GÖKTÜRK Akşit, Sözün Ötesi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2002.
* Anlatımı kuvvetlendirmek için tekrarlanan sözcükler arasında kullanılır.
Örnek: Oraya asla, asla, asla gitmeyeceksin.
* Kesir ile tam sayıları ayırmada kullanılır.
Örnek: Tutulan balığın boyu 2,4 metreydi.
Not: Bir cümlede zarf – fiil veya şart eki tekse sonrasında virgül kullanılmaz ama birden çoksa tıpkı eş görevli sözcüklerdeki gibi aralarda virgül kullanılır.
Örnekler:
Konuyu tekrar ederek çalışmalısın.
Konuyu tekrar ederek, test çözerek çalışmalısın.
Olduğun yerde durursan başarı gelmez.
Olduğun yerde durursan, başkalarından yardım beklersen başarı gelmez.
3. Noktalı Virgül ( ; )
* Kendinden önce ve sonra gelen, virgüllerle ayrılmış tür ya da takımları ayırmak için kullanılır.
Örnek: Sebzelerden lahana, brokoli, marul; meyvelerden de elma, portakal ve ayva aldım.
Not: Kendinden önce ve sonra virgüllerle ayrılmış sıralı cümlelerin arasında da kullanılır.
Örnek: At ölür, meydan kalır; yiğit ölür, şan kalır.
* Öznenin diğer ögelerle karıştırılmasını engellemek için kullanılır.
Örnek:
Hasan; Pelin, Tahir ve Ömer’i çağırdı.
Not: Bu cümlede Hasan, çağıran kişi olduğu için sonrasında noktalı virgül gelir. Diğerleri gibi o da çağrılsaydı o zaman virgül gelirdi.
Uyarı: Noktalama İşaretleri konusunda bazen noktalı virgül ile iki nokta karıştırılabiliyor. Bu nedenle aşağıdaki maddeleri dikkatle okumak gerekir.
4. İki Nokta ( : )
* Verilecek örneklerin başında kullanılır.
Örnekler:
Doğum günü partisine katılanlar: Cemal, Pınar, Ezgi, Gökhan…
Bahçenize soğuğa dayanıklı ağaçlardan dikebilirsiniz: erik, armut, ceviz, elma…
* Açıklama cümlelerinin başında kullanılır.
Örnekler:
Başarının gerçekleşmesi için iki önemli şart vardır: Planlı çalışmak ve sabırlı olmaktır.
Hayatta her zaman şu görüşü benimsemişimdir: Hiç kimse başarı merdivenini elleri cebinde tırmanmamıştır. (J. Keth Moorhead)
* Konuşma cümlelerinden önce kullanılır.
Örnek:
Aysel Hanım: “Yıllardır bu mahallede oturuyorum, hiç bu kadar inşaat görmedim.”
Örnek:
Rıfkı Bey:
− Ağları toplayıp tekneye bıraktım.
Hakan Bey:
− Tamam, o zaman gidelim.
* Genel ağ (internet) adreslerinde kullanılır.
Örnek:
* Bölme işleminde kullanılır.
Örnek: 45 : 9 = 5
5. Üç Nokta ( … )
* Eksik kalmış cümlelerde kullanılır. Genellikle yüklemsiz cümlelerde görülür.
Örnekler:
Hiç ummadığı bir anda elektrik kesilince…
Tabağında birkaç portakal ile bir dilim elma…
Olaylar bu şekilde gerçekleşirse…
* Verilen örneklerin devamı olduğunu belirtmek için kullanılır.
Örnek:
Mersin’de birçok tarihi ve turistik yer görmek mümkündür: Kanlı Divane, Kız Kalesi, Silifke Kalesi…
* Alıntı yapılan bir metinde başta, ortada ya da sonda yazıların olduğunu belirtmek için kullanılır.
Örnek:
…Eleştiri kitapları günümüzde ilgi görmesine rağmen yeni bir eleştiri dergisi çıkarmanın riskli olduğunu söylerler. Evet, bu doğru bir kanıdır. Hatta günümüzde edebiyatın her alanında böyle bir problemle karşılaşabiliyoruz ancak bu tür girişimler edebiyatımız açısından da zaruridir.
Örnek:
Hangi alanda ilerleyecekseniz o alanda en iyi duruma gelmeniz gerekir. Zira rekabetin arttığı şu dünyada dünkü halinizle aynı olmanız, yerinizde saymanız demektir…
* Okuyucuya bırakmak için veya gizemli olsun diye söylenmeyen durumlarda kullanılır.
Örnek:
Bavulları arabaya yerleştirip B…’ya doğru yol aldı.
* Karşılıklı konuşmalarda eksik bırakılan veya yeterli olmayan cevaplarda kullanılır.
Örnek:
– Elindeki çantada ne var?
– Hiç…
– Niçin söylemiyorsun?
– …
6. Soru İşareti ( ? )
* Soru anlamı taşıyan cümlelerin sonunda kullanılır.
Örnek:
Sizinle en son hangi konuda tartıştık?
* Tarihi ya da yeri belli olmayan durumlarda kullanılır.
Örnek: Yunus Emre (1240?–1341) edebiyatımızın en büyük şairlerindendir.
7. Ünlem İşareti ( ! )
* Duygu (korkma, şaşırma, heyecan, kızma…) bildiren cümlelerde kullanılır.
Örnekler:
Sen haddini aşıyorsun ama!
Eyvah! Kaza sesi geldi.
Tüh, otobüsü kaçırdık!
Not: Yukarıdaki örneklerde görüldüğü gibi ünlem işareti, ünlem sözcüklerinden sonra veya cümle sonunda kullanılabilir. Yani her iki kullanım şekli de doğrudur. Burada dikkat etmemiz gereken asıl konu, ünlem işaretinden sonra sözcüğün büyük harfle başlamasıdır.
* Seslenme ya da hitap bildiren sözlerden sonra ya da bu sözlerin bulunduğu cümlenin sonunda kullanılır.
Örnekler:
Arkadaşım, sana ne diyorsam onu yap!
Arkadaşım! Sana ne diyorsam onu yap.
* Alay etme, küçümseme anlamı vermek için parantez içinde kullanılır.
Örnek: Sınıfın en düşünceli(!) öğrencisi olduğunu iddia ediyor.
8. Kısa Çizgi ( – )
* Bir satıra sığmayan kelimeyi bölmede kullanılır.
Örnek:
Onun çalışma–
larını gördüm.
* İki sözcük ya da sayı arasında ilgi olduğunu göstermek, bu bunların “ile”, “ve” gibi anlamlar kazanmasını sağlamak amacıyla kullanılır.
Örnekler:
Mersin–Adana yolunda bakım çalışması varmış.
Türkçe–İngilizce sözlüğünden yararlandık.
* Ara sözlerin başında ve sonunda kullanılır.
Örnek:
Öğretmen Cemal’i –sınıf başkanını– yanına çağırdı.
Not: Ara sözlerin başında ve sonunda virgülün de kullanılabileceğini daha önce anlattık.
* Sözcükleri ek ve köklerine ayırmada kullanılır.
Örnekler: Koş–tukça, bak–ım–sız–lık–tan, su–sa–dı…
* Eklerin başında kullanılır.
Örnek: –lar, –ler çoğul ekleri…
* Bir sözcüğü hecelerine ayırmada kullanılır.
Örnek: Öğ–ret–men–li–ği–miz…
* Fiil sözcüklerinin sonunda, mastar eki görevinde kullanılır.
Örnekler: sus–, at–, koş–, saç–…
Not: Bu sayede biri isim öteki fiil olan sesteş sözcüklerin fiil olabileceği rahatlıkla anlaşılabilir.
* Bir sayıya eksi (negatif) değerini vermede kullanılır.
Örnek: Hava sıcaklığı –4’tü.
* Çıkarma işleminde kullanılır.
Örnek: 18–13=5
9. Uzun Çizgi (Konuşma Çizgisi ) ( – )
* Satır başlarında bulunan konuşma cümlelerinden önce kullanılır.
Örnek:
Yolcu kadın:
− Saat kaçta hareket edeceğiz?
Şoför:
− Son bir yolcu daha gelsin, kalkacağız.
10. Tırnak İşareti ( “ ” )
* Alıntı cümlelerinde kullanılır.
Örnek: Albert Einstein’ın “Ön yargıları parçalamak, atomu parçalamaktan zordur.” sözü ön yargılarımızdan kurtulmamızın ne kadar zor olduğunu ortaya koymaktadır.
* Eser isimlerinde (roman, öykü, şiir, deneme, makale…) kullanılır.
Örnek: “Dokuzuncu Hariciye Koğuşu”nda kemik hastalığına yakalanan bir gencin yaşadığı sıkıntıları ve mücadelesi anlatılıyor.
Not: Yukarıda görüldüğü gibi tırnak işaretinden sonra gelen ek kesme işaretiyle ayrılmaz.
* Bir sözcük özel olarak vurgulanmak istendiğinde kullanılır.
Örnek: İnsanı harekete geçirmede ve başarıya odaklandırmada “azim” en önemli etkenlerden biridir.
11. Tek Tırnak İşareti ( ‘ ’ )
* Tırnağın içinde tırnak gerektiğinde kullanılır.
Örnek:
Babam: “Sorunların çözümünde ‘sabır’ en iyi anahtardır.” der.
12. Eğik Çizgi ( / )
* Rakamla yazılmış tarihlerde gün, ay ve yılı ayırmada kullanılır.
Örnek: 07/01/2016
* Adreslerde apartman numarası ile daire numarası arasında kullanılır.
Örnek:
Lale Sokağı No: 17 / 12
Not: İlki apartman numarası, ikincisi daire numarası olarak kabul edilir.
* Şiirin dizeleri düzyazı şeklinde yan yana yazıldığında dizeler arasında kullanılır.
Örnek: Aramızı kesti dumanlı dağlar / Tepesinden aşan yollar yücedir. (Aşık Veysel ŞATIROĞLU)
* Eklerin değişimlerini göstermede kullanılır.
Örnek: -lar/ler çoğul eki
* Genel ağ (internet) adreslerinde kullanılır.
Örnek:
* Bölme işleminde kullanılır.
Örnek: 15 / 5 = 3
13. Yay Ayraç (Parantez) ( )
* Tiyatro metinlerinde kişilerin konuşmalarının haricinde yaptıklarını belirten yazılarda kullanılır.
Örnek: Bakkal − (Dolaptan çıkardığı üç yumurtayı kâğıda sarar) ekmekler birazdan gelir.
* Cümle dışında olup bağlı bulunduğu cümlenin anlamını etkilemek için kullanılır.
Örnek: Yanımıza yaklaşıp arkadaşı (Arkadaş demeye bin şahit ister.) olduğunu söyledi.
* Söylenen bir sözün kime ait olduğunu belirtmek için kullanılır.
Örnek: Bir insanın zekâsı verdiği cevaplardan değil, soracağı sorulardan anlaşılır.
(Albert Einstein)
* Yabancı sözcüklerin okunuşlarını göstermede kullanılır.
Örnek: Shakespeare (Şekspir), Victor Hugo (Viktor Ügo)
14. Köşeli Ayraç ( [ ] )
* İki yay ayraç, iç içe geçtiğinde dıştaki köşeli ayraca dönüşür.
Örnek: Bir insanın zekâsı verdiği cevaplardan değil, soracağı sorulardan anlaşılır. [Albert Einstein (1879-1955)]
15. Kesme İşareti ( ‘ )
* Özel isimlere gelen isim çekim ekleri (hal, iyelik ve bildirme ekleri) kesme işaretiyle ayrılır.
Örnekler:
Birkaç saat yolculuktan sonra Ankara’ya vardık.
Silifke Kalesi’ne çıktık.
Not: Özel isimlere gelen yapım ekleri ve sonraki çekim ekleri kesme işaretiyle ayrılmaz.
Örnekler: Mersinliye, Türkçemiz…
* Kısaltmalara gelen eklerin başında kullanılır.
Örnek:
Şiddetli fırtına THY’de birkaç seferin iptaline neden oldu.
Not: Kurum ve kuruluş isimlerinin açılımlarında kesme işareti kullanılmaz.
Örnek: Bazı sözcüklerin doğru yazımına Türk Dil Kurumunun internet sitesinden baktım.
* Belli bir tarih bildiren gün ve ay isimlerinden sonra gelen ekler kesme işaretiyle ayrılır.
Örnek: 8 Ocak’ta yazılıyız.
* Rakamlardan sonra gelen ekleri ayırmada kullanılır.
Örnek: Yarın saat 09.30’da sınavımız var.
* Ek ya da harfe getirilen ekleri ayırmada kullanılır.
Örnek: Ansiklopedilerden a’dan k’ye kadar olanları üst rafa, l’den z’ye kadar olanları ise alt rafa yerleştirdik.
* Kişi adlarından sonra gelen saygı ve unvan gibi sözcükler çekim eki aldığında kesme işaretiyle ayrılır.
Örnek: Cemil Bey’in de desteğiyle şirketimiz kendini toparladı.
*Hece ölçüsünün uyumunu sağlamak amacıyla bir şiirin dizesinde ünlü harfin düştüğünü belirtmek için kullanılır.
Örnekler:
Bir ok attım karlı dağın ardına,
Düştü m’ola sevdiğimin yurduna?
(Karacaoğlan)
16. Denden İşareti ( ” )
* Alt alta yazılmış maddelerden üstteki sözcüğün aynısı olduğunu belirtmek için kullanılır.
Örnek: Türkçe tarama sınavında konu dağılımı şu şekildedir:
1. Sözcükte Anlam 5 soru
2. Cümlede “ 6 “
4. Fiilimsi “ 1 “
8. sınıf noktalama işaretleri konu anlatımını indirmek için tıklayınız.
