8. sınıf sözcükte anlam konusu nedir? Sözcükte anlamın alt başlıkları nelerdir? Sözcükte anlam konusunun örnekleri nelerdir? İşte, basit ve sade anlatımla 8. sınıf sözcükte anlam konu anlatımı:
Dilimiz, sözcüklerin cümlede kazandığı anlam bakımından oldukça zengindir. Bunda özellikle dil işçileri dediğimiz şair ve yazarların büyük etkisi bulunmaktadır. Yüzyıllar boyunca derin birikime sahip edebiyatımızda kimi sözcükler kazandığı derin anlamlarla toplumun hafızasında yer etmeyi başarmıştır. Biz öğretmenlere düşen de sözcüklerin cümle içinde kazandığı anlamları yorumlamak ve aktarmaktır. Her sene üzerine ekleyerek işlediğiniz “Sözcükte Anlam” konusundan bu sene gerek yazılı gerekse LGS’de önemli ölçüde soru çıkmaktadır. Bu sayfada sözcükte anlam konusunu detaylı ama basit bir dille anlatmaya çalıştım.
Birçok alt başlığı olmasına rağmen “Sözcükte Anlam” oldukça basit bir konudur. Dikkatle okuduktan sonra bol bol test çözmenizi, ilerleyen süreçte ara sıra tekrar etmenizi öneririm.
Sözcükte Anlam Konuları
Gerçek Anlam, Mecaz Anlam, Çok Anlamlılık, Terim Anlam, Eş Anlam, Yakın Anlam, Zıt (Karşıt Anlam), Eş Sesli (Sesteş) Sözcükler, Somut ve Soyut Anlam, Nicel ve Nitel Anlam, Ad Aktarması (Mecazı Mürsel), Dolaylama, Duyular Arası Aktarma, Yansıma Sözcükler, İkilemeler, Deyimler, Sözcük ve Söz Gruplarının Cümlede Kazandığı Anlam.
8. Sınıf Sözcükte Anlam Konu Anlatımı
Gerçek Anlam
Bir sözcüğün aklımıza gelen ilk anlamıdır. Anlam genişlemesi yoluyla yeni anlamlar kazanmaz. O yüzden sözcükte anlam konusunun ilk ve basit alt başlığıdır. Yalın ve sade anlatımlarda çoğunlukla gerçek anlam kullanılır bu nedenle gerçek anlamlar sözcükte anlam derinliği sağlamaz.
Gerçek Anlam Örnekleri:
Güneş görmeyen evleri, kış aylarında oldukça soğuktu.
Büyük ama hafif eşyaları sırtına atmış, güya zorlanıyordu.
Baloda kendine uygun bir kıyafet bulamayınca mağazadan ayrıldı.
Herkesi uyardıktan sonra adımlarını vura vura ana güverteye çıktı.
Bilgi: Yukarıdaki cümlelerde altı çizili sözcükler akla gelen ilk anlamda kullanıldıkları için gerçek anlamlıdır.
Mecaz Anlam
Bir sözcüğün aklımıza gelen ilk anlamından çıkıp yeni ve soyut anlamlar kazanmasıdır. Dilimizin zenginliği üzerinde mecazi anlamların önemli etkisi vardır. Özellikle sanatlı ifadelerde ve şiir türü metinlerde karşınıza çıkar. O yüzden mecaz anlamlar, bir sözcükte anlam derinliği sağlayan önemli ifadelerdir. Ayrıca deyimlerin çoğu da mecazlı anlatıma sahiptir. Sözcükte anlam konusuyla ilgili testlerde bu konu önemli bir yere sahiptir.
Mecaz Anlam Örnekleri
Evine gelen misafirlere soğuk davranırdı. (“Isı” anlamından çıkıp “ilgisizlik” anlamına geçmiş.)
Başkasını etkilemek istiyorsan içten konuşmalısın. (“Bir cismin sınırlarının dışında olmayan” anlamı yerine “samimi” anlamı kazanmış.)
Soruları deneme sınama yoluyla çözemezsin. (“Başka bir yere gitmek için aşılan uzaklık” anlamından “yöntem” anlamına geçmiş.)
Bu hayatta yaşadığımız acı tecrübeler bizim için derstir. (Tat alma duyusuyla ilgili bir ayrıntıdan çıkmış “sıkıntı, dert” anlamı kazanmış.)
Mecaz Anlamın Gerçek Anlamdan Farkı
Gerçek anlamda kullanılan bir kelime akla ilk gelen anlamı bildirir, mecaz anlamda yeni ve soyut bir anlam bildirir.
Kelimelerin tamamı gerçek anlamda olan bir cümle yalındır ancak kelimeleri mecaz anlam özelliği kazanmış cümle süslü anlatıma sahiptir.
“Boş” Kelimesini Gerçek ve Mecaz Anlamda Kullanalım
Getirilen tohumları boş saksılara ektik. (Gerçek Anlam)
Önemli bir sorunu dile getireceğini sandım ancak boş konuştu. (Mecaz Anlam)
“Film” Kelimesini Gerçek ve Mecaz Anlamda Kullanalım
Dün ailemle çok güzel bir film izledim. (Gerçek Anlam)
Onun ne filmler çevirdiğini gayet biliyorum. (Mecaz Anlam)
Not: Bazı deyim ve atasözlerinin gerçek anlam örnekleri olsa da çoğu mecaz anlamlıdır.
Gerçek Anlamlı Deyim Örnekleri
Kimi kimsesi olmamak
Bir yolunu bulmak
Göz göze gelmek
Çoğu gitti azı kaldı
Mecaz Anlamlı Deyim Örnekleri
Açık kapı bırakmak
Ağzı kulaklarına varmak
Baltayı taşa vurmak
Başına çorap örmek
Çürük tahtaya basmak
Daldan dala konmak
Havanda su dövmek
Kanı kaynamak
Küplere binmek
Suyu bulandırmak
Gerçek Anlamlı Atasözü Örnekleri
Acele ile menzil alınmaz
Beterin beteri var
Bilmemek ayıp değil, öğrenmemek ayıp
Misafir misafiri istemez, ev sahibi ikisini de
Zararın neresinden dönülürse kârdır
Eski dost düşman olmaz, yenisinden vefa gelmez
Mecaz Anlamlı Atasözü Örnekleri
Akacak kan damarda durmaz
Bir çöplükte iki horoz ötmez
Çivi çıkar ama yeri kalır
Dereyi geçerken at değiştirilmez
Kaçan balık büyük olur
Pilav yiyen kaşığını yanında taşır
Çok Anlamlılık
Sözcüklerin cümlede kazandığı yeni ve farklı anlamlardır. Özellikle mecazi anlamlar sayesinde çok anlamlılık meydana gelir. Süslü anlatımlarda veya şiir gibi sanatlı ifadelerde karşınıza çıkabilir. Bir dilin zenginliği sözcük sayısının çokluğu ve sözcüklere yüklenen anlamların fazlalığıyla ölçülür. Bir sözcüğün kaç anlamda kullanıldığını soran sözcükte anlam soruları bu konuyla ilgilidir. O yüzden aşağıdaki örneklere dikkatle bakmak gerekir.
Çok Anlamlılık Örnekleri
“Göstermek” Sözcüğünü Değerlendirelim:
1. Karşıdaki parkta oturan yaşlı adamı bana gösterdi. (İşaret etmek)
2. Bu yaşadığımız olay benim haklı olduğumu göstermiyor mu? (Ortaya çıkarmak)
3. Kararsız olduğum zamanlarda onun görüşleri bana yol gösterir. (Işık tutmak, aydınlatmak)
“Keskin” Sözcüğünü Değerlendirelim:
1. Keskin bir makası eline alıp pantolonun paçasını düzeltmeye başladı. (Kesici)
2. Dışarıdaki keskin soğuğa rağmen içerisi ideal bir ısı sunuyordu. (Sert, güçlü)
3. Çoban, keskin gözleriyle çevredeki canlılara bakıyordu. (İşlevini iyi yapan)
4. Olayların bu yönde gelişebileceğini önceden kestirebilmiştim. (Ön görmek, sezmek)
“Bayılmak” Sözcüğünü Değerlendirelim:
1. Başına yediği darbeden dolayı bayılmış (Bilincini yitirmek)
2. Annemin yaptığı mantıya bayılırım. (Beğenmek)
3. Özel üniversiteye binlerce lira bayılmış. (Ödemek)
“Garip” Sözcüğüne de Bakalım:
1. Bizden yemek isteyen bir garipti. (Kimi, kimsesi olmayan)
2. Şairin garip bir üslubu vardı. (Alışılmamış)
3. Bu şekilde konuşmasını garip buldum. (Yadırgamak, tuhaf bulmak)
Terim Anlam
Günlük yaşamın dışında kullanılan ve bilim, sanat, spor, edebiyat, coğrafya gibi alanlara ait olan sözcüklerdir. Terim anlamdaki bir sözcüğü açıklamak genelde daha uzundur çünkü daha çok bilgi gerektirir. Genellikle meslek alanlarda veya makale türündeki yazılarda kullanılır.
Terim Anlam Örnekleri
Üst güverteye çıkınca uzaktan gelen ışıkları gördü. (denizcilik terimi)
Düzenli günlük tutan bir insan, diğerlerine göre kendini daha iyi tanır. (edebiyat terimi)
Dünya gündemini meşgul eden ışıklı cisimlerin, atmosfere girdiği için yanan gök taşları olduğu anlaşıldı. (coğrafya ve uzay terimleri)
Niteleme sıfatları, isimlerin önüne gelerek onların anlamlarını etkiler. (Dil bilgisi terimi)
Eş Anlamlı (Anlamdaş) Sözcükler
Yazılışları farklı, anlamları aynı olan sözcüklerdir. Birbirlerinin yerine kullanılabilir. Sözcükte anlam testlerinde az da olsa çıkma ihtimali var.
Eş Anlamlı Sözcük Örnekleri
Öykülerindeki betimlemeleri o kadar gerçekçi ki yazılarını okurken sanki sizi olayın geçtiği mekânda gezdiriyor. (tasvir)
Misafirlere karşı saygısızca konuşan çocuk, sonunda hatasını anlamış. (konuk)
Türkiye’ye gelen heyet çalışmaların iyi gittiğini açıkladı. (kurul)
Hasanlara gidip bildiklerimi tüm detayıyla anlatacağım. (ayrıntı)
Uyarı: Deyim ve atasözleri kalıplaşmış olduğu için içindeki sözcükler eş anlamlılarıyla değiştirilemez.
Yakın Anlamlı Sözcükler
Eş anlamlı gibi görünen ama birbirlerinin yerini tam olarak tutmayan sözcüklerdir. Bu tür sözcükler anlam olarak birbirlerini çağrıştırsa da aynı anlamı taşımaz. O yüzden birbirlerinin yerine kullanılamaz.
Yakın Anlamlı Sözcük Örnekleri
Beklemek-durmak, gece – karanlık, tutmak – yakalamak, dövüşmek-savaşmak, eş – dost, yalan – yanlış, doğru – dürüst, kılık-kıyafet…
Zıt (Karşıt) Anlamlı Sözcükler
Anlamca birbirlerinin karşıtı olan sözcüklerdir. Bu sözcükler, birbirlerinin olumsuzu olanlarla karıştırılmasın. Mesela “uyumak” sözcüğünün zıddı “uyumamak” değil “uyanmak” sözcüğüdür.
Karşıt Anlamlı Sözcük Örnekleri
Evine yakın bir özel okulda lise eğitimini almaya başladı. (uzak)
Konser çıkışı arkadaşlarla çorba içmeye gittik. (giriş)
Sıkıştığı anda ağlamaya başlar, üzerine gelenleri etkilemeye çalışırdı. (gidenleri)
Biraz yürüdükten sonra kendimizi kır bahçesinin içinde bulduk. (dışında)
Eş Sesli (Sesteş) Sözcükler
Yazılışları aynı, anlamları farklı olan sözcüklerdir. İki sözcük arasında sesteş ilgisi kurulması için ikisi de gerçek anlamlı olmalı ama arada herhangi bir anlamsal bağın olmaması gerekir.
Eş Sesli Sözcük Örnekleri
“Yan”
Su şişeleri yan yatırılıp bahçe süslemesi için kullanılacak.
Sobadaki kuru odunlar kısa sürede yandı.
“Kat”
Halamlar beşinci katta kalıyor.
Çayıma şeker katmıyorum.
“Kara”
Pantolonunda karaya çalan irili ufaklı lekeler vardı.
İki saatlik yolculuktan sonra karaya adım attık.
“Dolu”
İçi su dolu havuzu yarım saatte boşalttılar.
Az sonra dolu yağmaya başladı.
Somut ve Soyut Anlam
Beş duyu organlarından biriyle (görme, işitme, koklama, tatma ve dokunma) algılanabilen sözcükler somut, algılanamayan sözcükler ise soyut anlamlıdır.
Somut ve Soyut Anlam Örnekleri
Görevlinin getirdiği poşette kullanılmış kitaplar vardı. (Somut Anlam)
İş arkadaşlarımdan tek isteğim, huzursuzluk ve tartışma ortamı olmadan rahatça çalışmak. (Soyut Anlam)
Şoförün refleksi sayesinde minibüs kaza yapmaktan son anda kurtuldu. (Somut Anlam)
Her insanın kendini yeterli gördüğü bir alan vardır. (Soyut Anlam)
Nicel ve Nitel Anlam
Ölçülebilen anlamlar nicel, ölçülemeyen anlamlar niteldir. Bir sözcük kullanıma göre nicel ve nitel anlam kazanabiliyorsa nitel anlamı çoğunlukla anlam genişlemesi yoluyla mecazdır.
Nicel ve Nitel Anlam Örnekleri
Yazarlığa yönelen gençlerin öncelikle kendi edebiyatı ve eserleri hakkında derin bir bilgi birikimine sahip olmaları, sonra dünya klasiklerine yönelmeleri gerekir. (Nitel Anlam)
Hava sıcaklığının ani düşüşü ağaçtaki meyvelere zarar verdi. (Nicel Anlam)
Arabayı hiçbir zaman hızlı sürmez, yasal hız sınırları içinde kullanırdı. (Nicel Anlam)
Günümüz insanlarının en büyük sorunlarından biri de hayatı hızlı yaşamaktır. (Nitel Anlam)
Ad Aktarması (Mecazımürsel)
Bir sözcüğün benzetme amacı güdülmeden başka bir sözcük yerine kullanılmasıdır.
Ad Aktarması Örnekleri
Odasına geçmiş, Yunus Emre‘yi okuyordu. (Yunus Emre ile şiirleri kastedilmiştir.)
Kereste fabrikasındaki yangın mahalleyi korkuttu. (Mahalle ile mahalle insanı kastedilmiştir.)
Salgın sebebiyle Batı oldukça perişan durumda. (Batı ile Avrupa ya da Amerika kastedilmiştir.)
Çok acıktığım için iki tabağı da bitirdim. (Tabakla içindeki yemek kastedilmiş.)
Dolaylama
Bir sözcüğün birden fazla sözcükle ifade edilmesidir. Genellikle sıfat ya da ad tamlaması halindedir. Bu söz sanatında benzetme, toplum tarafından kabul görme, şan, şöhret gibi anlamlar vardır.
Dolaylama Örnekleri
Ulu Önder (Atatürk), Yavru Vatan (Kıbrıs), file bekçisi (kaleci), yedinci sanat (sinema), kara elmas (kömür)…
Duyular Arası Aktarma
Bir duyuyla ilgili bir ayrıntının başka bir duyuya aktarılmasıdır. Mesela tatma duyusu için kullanılan “acı” sözcüğü “acı çığlık” ifadesinde duyma duyusuna aktarılmıştır.
Duyular Arası Aktarma Örnekleri
Apartmanın çardağında toplanan kadınlar Melek Hanım’ın kadife sesi karşısında adeta büyülenirdi. (Dokunma duyusu, duyma duyusuna aktarılmıştır.)
Tencereyi açınca keskin sarımsak kokusu odayı sardı. (Dokuma duyusuyla ilgili olan “keskin” sözcüğü koklama duyusuna aktarılmış.)
Sokaktaki köpeğin acı çığlığı, çevresindeki insanları endişelendirmişti. (Tatma duyusuna ait olan “acı” sözcüğü, çığlıkla bütünleşerek duyma duyusuna aktarılmış.)
Tabloda turuncu ve kırmızı gibi sıcak renklere ağırlık vermiş. (Dokunma duyusuyla ilgili bir ayrıntı olan “sıcak” kelimesi “renkler” sözcüğüyle tamlama kurarak görme duyusuna aktarılmış.)
Yansıma Sözcükler
Doğanın ses yoluyla taklit edilmesidir.
Yansıma Sözcük Örnekleri
Pat, küt, cızırtı, şırıl şırıl, fokur fokur, miyavlamak, havlamak, horuldamak, gürül gürül…
Not: Yukarıdaki örneklerde görüldüğü gibi yansıma sözcükler tek sözcük ya da ikileme halinde karşımıza gelebilir.
Uyarı: Kükremek, kişnemek, ötmek sözcükleri ses taklidi olmadığı; parıl parıl, pırıl pırıl, ışıl ışıl gibi sözcükler ise görme organıyla algılandığı için yansıma değildir.
İkilemeler
Cümlenin anlamını daha güçlü kılmak için iki sözcüğün kalıplaşmış olarak ve yan yana kullanılmasıdır.
İkileme Örnekleri
Arabanın camına iri iri yağmur damlaları iniyordu.
Ben ucuz mucuz anlamam kaliteli olsun, ona bakarım.
İkilemeler kuruluşları yönüyle farklılık gösterebilir:
Kuruluşu Yönüyle İkilemeler
Eş anlamlı sözcüklerden oluşabilir: mutlu mesut, ses seda, laf söz…
Zıt anlamlı sözcükten oluşabilir: aşağı yukarı, ileri geri, iyi kötü…
Yakın anlamlı sözcüklerden oluşabilir: eş dost, yalan yanlış, kılık kıyafet…
İki anlamsız sözcükten oluşabilir: ıvır zıvır, abuk sabuk, apar topar…
Biri anlamlı biri anlamsız sözcükten oluşabilir: eski püskü, eğri büğrü, ufak tefek…
Yansıma sözcüklerden oluşabilir: şırıl şırıl, gürül gürül, fokur fokur…
Kelime tekrarı ile oluşabilir: hızlı hızlı, sıcak sıcak, beşer beşer..
Uyarı: İkilemeler her zaman ayrı yazılır ve arada herhangi bir noktalama işareti olmaz.
Deyimler
Bazı kaynaklarda başka konu içinde işlense de söz öbeği halinde olduğu için sözcükte anlam konusuna dahil ettim. Deyimler birden fazla sözcükten oluşan kalıplaşmış ifadelerdir. Anlatıma zenginlik katmak için kullanırız. Çoğu mecazi anlamlıdır. Bir sözcükte anlam derinliği sağlayan kalıplaşmış söz gruplarıdır. Herhangi bir öğüt anlamı içermemesi atasözlerinden ayrılan yönüdür.
Deyim Örnekleri
Açık sözlü biri olduğu için haksızlık karşısında kim olursa olsun sözünü esirgemez, konuşmaktan çekinmezdi.
İçinde kil toprak oyun alanı, sera, kümes ve midilli atı olan çocuk oyun parkı çeşitli etkinlikleriyle sadece çocukların değil yetişkinlerin de dikkatini çekmiş.
Eksik bilgiler olduğu için evrakı imzalamayı uygun görmedi.
Annesinin gönlünü almak için mutfakta ona yardım ediyordu.
Sebebi belli olmayan olaylar üzerinde kafa yormaktan kaçınırdı.
Deyimler hakkında daha detaylı bilgi için tıklayınız.
Sözcük ve Söz Gruplarının Cümlede Kazandığı Anlam
Sözcük ve söz grupları, cümlede kazandığı anlamlara göre yorumlanır. Sözcükte anlam testlerinde bazen hangi anlama gelebileceği sorulurken bazen de kaç farklı anlamda kullanıldığı sorulmaktadır. Yukarıda, “Çok Anlamlılık” konusunda bir sözcüğün hangi anlamlarda kullanıldığını anlattım. İhtiyaç duyduğunuzda bakabilirsiniz. Bununla ilgili bol bol test çözmek, pratik olmamızı sağlar; yorumlama yeteneğimizi geliştirir.
Örnek:
“Kaçmak” Sözcüğünün Örneklere Göre Hangi Anlamlar Kazandığını Yorumlayalım:
Köpeğin havlamasıyla bağırarak kaçtı. (Kurtulmak, koşmak)
Okuldan kaçan öğrenciler tek tek tespit edilip ailelere bildirildi. (Gizlice ayrılmak)
Bir lokantada magazin gazetecilerini gören ünlü sanatçı, onlardan köşe bucak kaçtı. (Kimseye görünmemek için çaba harcamak)
Başarı yolunda mücadeleye girmekten kaçmam. (Çekinmek, korkmak, sakınmak)
Kazağın boyun kısmındaki ipin içe kaçması yüzünden gün boyu rahatsız oldum. (İplik, tüyün kopması, çıkması)
Sözcükte Anlamla İlgili Sıkça Sorulan Sorular
Sözcükte anlamda hangi konular var?
Sözcükte anlam konusunun alt başlıkları şunlardır: Gerçek Anlam, Mecaz Anlam, Çok Anlamlılık, Terim Anlam, Eş Anlam, Yakın Anlam, Zıt (Karşıt Anlam), Eş Sesli (Sesteş) Sözcükler, Somut ve Soyut Anlam, Nicel ve Nitel Anlam, Ad Aktarması (Mecazı Mürsel), Dolaylama, Duyular Arası Aktarma, Yansıma Sözcükler, İkilemeler, Deyimler, Sözcük ve Söz Gruplarının Cümlede Kazandığı Anlam.
Sözcükte anlam LGS’de çıkar mı?
LGS sınavında sözcükte anlam konusuyla ilgili dalgalanmalar olsa da 2018-2022 yılları arası her sene soru çıkmış.
Sözcükte anlam yazılıda çıkar mı?
Sözcükte anlam konusu oldukça önemlidir. Yazılılarda çıkma ihtimali de yüksektir.
Sözcükte anlam kaçıncı sınıftan itibaren işleniyor?
Sözcükte anlam ilkokuldan itibaren işlenen bir konudur.
Sözcükte anlam hangi sınıflarda işleniyor?
Sözcükte anlam ilkokuldan itibaren işlenmeye başlar, ortaokul ve lisede devam eder. Hatta sözcükte anlam konusuyla ilgili üniversite sınavlarında soru çıkmıştır.
8. sınıf sözcükte anlam konu anlatımını indirmek için tıklayınız.
