Adlaşmış sıfat nedir, adlaşmış sıfat örnekleri nelerdir? İşte, görsel ve önemli notların da olduğu adlaşmış sıfat konu anlatımı:
Adlaşmış sıfatları anlamak için önce niteleme sıfatlarını iyi bilmek gerekir. Sıfatların ilk alt başlığı olan niteleme sıfatları isimlerin önüne gelerek onların rengini, biçimini, durumunu bildiren sözcüklerdir. Yani isimlerin ölçülemeyen bir özelliğini bildirir. Onlara sorulan “nasıl?” sorusuyla bulunur.
Niteleme Sıfatı Örnekleri
Renk Bildiren Sıfatlar
Mavi araba, siyah saç, kırmızı etek, turkuaz boya, kahverengi çanta, gri bulutlar, yemyeşil ağaçlar, sarı otlar…
Durum Bildiren Sıfatlar
Çalışkan öğrenci, hızlı araba, üzgün insan, hüzünlü sözler, etkileyici sözler, inatçı adam…
Biçim Bildiren Sıfatlar
İrili ufaklı taşlar, daracık yollar, geniş pantolon, kare masa, yüksek merdiven, küçük sandalye…
Bilgi: Renk ve biçim bildiren sıfatlar isimlerin dış görünüşü hakkında bilgi verdiği için betimleyici anlatım olarak sayılabilir.
Örnek: Geniş koridorda ilerlerken, yüksek tavandan sarkan kahverengi avizeler dikkatini çekti…
Adlaşmış Sıfat
Adlaşmış sıfatlar, niteleme sıfatlarının anlamını etkilediği ismin tamlamadan çıkmasıyla oluşur. Bu tür sözcükler tür değiştirerek ad olur.
Adlaşmış Sıfat Örnekleri:
Ekşileri ayrı bölmeye yerleştirdim. (Ekşi elmaları)
Beşiktaşlılar maç öncesi alanda toplandı. (Beşiktaşlı taraftarlar)
Bana eskileri hatırlamak istemediğini söyledi. (Eski günleri)
Küçükleri masadan kaldırdı. (Küçük oyuncakları)
Annem ütülüleri, özenle katladıktan sonra raflara yerleştirdi. (Ütülü kıyafetleri)
Akşamki konserde özellikle gençler çok eğlendi. (Genç insanlar)
Kolayları çözerek avantaj elde etmeye çalıştı. (Kolay soruları)
Çözülenlerin listesini hazırlamış. (Çözülen soruların)
Balıkçıya tazelerden vermesi için rica etti. (Taze balıklardan)
Otobüste yaşlılara mutlaka yer verirdi. (Yaşlı insanlara)
Isınanları, tabaklara koyup servis etti. (Isınan yemekleri)
Dikkat: Yukarıdaki örneklerde görüldüğü gibi niteleme sıfatları, tamlamadan çıkan isimlerin varsa ekini üzerine alır ve çıkan ismin yerine geçer.
Adlaşmış Sıfatlarla İlgili Önemli Notlar:
Adlaşmış sıfatlar, isim çekim (çoğul, hal, iyelik, tamlayan, ek fiil) alabilir. İsim çekim eki alan adlaşmış sıfat örnekleri: İyileri, ekşilerden, küçüklerimiz, anlayanlar, hazırladıklarımız…
Atasözlerinde adlaşmış sıfat görmek mümkündür.
Örnekler: Doğruyu söyleyeni dokuz köyden kovarlar. (Doğru söyleyen insanı)
İyilik eden, iyilik bulur. (İyilik eden insan)
Acıkan doymam sanır, susayan kanmam sanır. (Acıkan insan, susayan insan)
Gülü seven, dikenine katlanır. (Gülü seven insan)
Öfkeyle kalkan, zararla oturur. (Öfkeyle kalkan insan)
Deyimlerde adlaşmış sıfat görülebilir.
Deyimler mastar ekiyle (-mak/-mek) oluşurken istendiğinde cümle içinde sıfata dönüşebilir.
Örnekler: Daldan dala konmak (Mastar halinde deyim)
Daldan dala konan insanlarla tartışamam. (Tamlama halinde niteleme sıfatı)
Daldan dala konanlarla tartışamam. (Adlaşmış sıfat)
Çekip çevirmek (Mastar halinde deyim)
İşleri çekip çeviren insanlara ihtiyacımız var. (Tamlama halinde niteleme sıfatı)
İşleri çekip çevirenlere ihtiyacımız var. (Adlaşmış sıfat)
İşaret ve belgisiz sıfatlarının nitelediği isim, tamlamadan çıkarsa o sıfat adlaşmaz; tür değiştirerek zamir olur.
Örnekler: Bu konuyu anlamadığını söyledi. Bunu anlamadığını söyledi.
O boya daha canlı görünüyordu. O, daha canlı görünüyordu.
Bazı insanlar, empati yapmaktan ne yazık ki uzak. Bazıları empati yapmaktan ne yazık ki uzak.
Fiilimsiler de nitelediği ismin düşmesiyle adlaşmış sıfat fiile dönüşebilir.
Örnekler: Müdür, görevini yapmayanları uyardı. (Görevini yapmayan insanlar)
Kullanılanları geri dönüşüme gönderdi. (Kullanılan kağıtları)
Çözülecekleri ödev olarak yolladı. (Çözülecek testleri)
Bana getirdiklerini resim dersinde kullandım. (Bana getirdiğin boya veya kalemleri)
Adlaşmış sıfatlar, isimlerin yerine geçtiği için başka bir isimle tamlama kuruyorsa anlam (kişi) belirsizliğine sebep olur. Çünkü anlamını etkilediği asıl isim düşmüş ve onun yerine geçmiştir. Bunun önüne geçmek, başka isimlerle tamlama kurmasını engellemek için özellikle virgül işareti kullanılır.
Örnekler: Yaşlı, doktora bir şeyler söylüyordu.
Küçük, simitçiye doğru koştu.
Genç, görevliye elindeki listeyi verdi.
