Anlatım Biçimi Nedir, Hangilerinden Oluşur?

Bazen kaleme sarılıp düşündüklerimizi anlatmak, bazen de içimizdeki duyguları etkili bir ifadeyle aktarmak isteriz. Kimileri kendi için yazar, kimileri meslek haline getirmiştir. Ancak ne olursa olsun yazmak istediklerimizi en etkili yolla aktarmak ve okuyanı etkilemek için yazarız. İşte, bu nedenle anlatım biçimi veya düşünceyi geliştirme yollarına başvururuz. Bu sayfada anlatım biçimi ve onun dört alt başlığını yazdım.

Öyküleme, betimleme, açıklama ve tartışmadan oluşan anlatım biçimi sayesinde metinlerimizi daha etkili ya da inandırıcı hale getirmek mümkün. İster düşüne yazısı olsun isterse olay yazısı olsun anlatım biçimleri ile içeriği daha zengin hale getirebiliriz. Peki, o zaman anlatım biçimleri nelerdir, hangi metinlerde kullanılır ve anlatım biçimlerinde nelere dikkat etmek gerekir?

İşte, Sade ve yalın anlatımıyla, bol örnekleriyle anlatım biçim konu anlatımı:

Anlatım Biçimi

1. Öyküleme

Gerçek ya da kurgusal bir olayın sözlü veya yazılı olarak aktarılmasıdır. Öyküleyici anlatım biçiminde olaylar belli bir kronoloji içinde anlatılır. Yani serim, düğüm ve çözüm bölümlerinden oluşur. Ayrıca kişi, yer, zaman ve olay gibi unsurlardan oluşur.

Öyküleme Örnekleri

Ilık bir eylül sabahı bağa gidip bağdaki üzümleri özenle sandıklara yerleştirdik. İşimiz bittikten sonra biraz dinlendik. Muharrem amca traktörü yanımıza kadar getirdi. Biz de o sırada köpüklü ayranımızı içerek dinleniyorduk. Öğleye kadar işimiz bittiği için sandıktaki üzümleri hale götürecektik ancak traktör tekrar çalışmadı. Muharrem amca birkaç kez daha denedi ama olmadı. Bunun tüm sorumlusunun kardeşi Hasan olduğunu biliyordu. Hiçbir şey demede yardım istemeye kahveye doğru gitti…

Ekinleri toplamak için ağabeyimle sabahleyin erkenden kalkmıştık. Güneşin altında ağustos sıcağına rağmen çalışıp ikindi vaktine kadar tüm işleri bitirdik. Uzaktan annem sırtındaki çantayla tarlaya geldi. Ağacın gölgesine çul serip çantayı yere bıraktı. İçindeki ayranı bardaklara doldurdu, bezi çıkarıp içinden bazlamaları aldı. Onu öyle izleyince karnımın daha da acıktığını hissettim. Hızlıca anneme doğru ilerledim…

Öyküleme hakkında daha detaylı bilgi için tıklayınız.

2. Betimleme

Varlıkların fiziksel özelliklerini anlatan ifadelerdir. Özellikle sıfatlardan yararlandığımız betimleyici ifadelerde canlı ya da cansız varlıkların hatta bir mekânın dış görünüşü hakkında bilgiler veririz. Bu anlatım biçimine sözcüklerle resim yapma sanatı da deriz. Yaptığımız tasvirlerde okuyucu zihninde o varlığı canlandırır. Fazla uzatmadan yaptığımız betimlemeler, metnin gerçekçiliğini artırdığı gibi okuru olay içinde yaşatır.

Taktik: Bu tür anlatım biçiminde tasviri yapılan insansa onun saç ve göz rengi, yüz ifadesi, boyu, kilosu hatta kıyafeti hakkında bilgiler veririz. Cansız varlıklarda da yine en, boy ya da diğer görünüş özelliklerinden bahsederiz. Bir mekândan bahsedeceksek oranın genişliği, mekânı oluşturan unsurların da görünüş özelliklerinden bahsederiz.

Betimleme Örnekleri

Kapıdan içeri girdinizde karşınıza eski ahşaptan yapılmış bir dolap çıkıyor. Dolabın yanında beyaz plastik masa ile iki sandalye var. Ayrıca duvarları rutubetten olacak renk değiştirmişti.

Yazar, evin bölmeleri ve bazı eşyalarının tasvirini yapmış.

Sahiplendiğimiz yavru kedinin kar beyazı tüyleri üzerinde irili ufaklı siyah benekleri vardı. Onu daha ilk gördüğümde çok sevinmiştim hele pespembe patisine ne demeli? Minik gözleriyle etrafa şaşkın ve meraklı bakışı da ayrı bir şirinlikti.

Sahiplendiği kedinin tüyü, patisi ve gözlerini tasvir etmiştir.

Dikkat: Öyküleme ile betimleme iç içe geçmiş anlatım biçimleridir. İkisini olaya dayalı metinlerde sıklıkla görürüz, o yüzden bazen ikisini karıştırabiliyoruz. Burada dikkat etmemiz gereken, metnin nasıl anlatıldığıdır. Yani anlatımda olay ön plandaysa öyküleme, tasvir ön plandaysa betimleme olduğunu söyleriz.

Dikkat: Bir metinde hem öyküleme hem de betimleme olabilir. İkisinin kullanıldığı metin sorularında istenen özelliğe göre hareket ederiz.

Örnek: İşe gitmek için kullandığım yol kalabalık olduğu için sokak aralarını kullanmaya karar verdim. Çiçekli bahçeler, rengarenk evler, upuzun ağaçları geçtikten sonra şaşkınlığımı gizleyemedim. Yıllardır yaşadığım mahalleyi hiç bilmiyormuşum meğer. Biraz daha yürüdükten sonra işe vardım ancak gördüğüm güzel manzara beni büyülemiştir. Şimdi sabırsızlıkla akşamın olmasını bekliyorum.

Bu metinde hem olay anlatılmış hem de betimleme yapılmış (Çiçekli bahçeler, rengarenk evler, upuzun ağaçları...)

Öyküleme ile betimleme arasındaki fark nelerdir?

3. Açıklama

Bir konu hakkında bilgi veren metinlerdir. Genellikle makale, ders kitapları, kullanım kılavuzu ya da belgesel gibi metinlerde kullandığımız açıklayıcı anlatım biçiminde kişisel ifadeler olmaz. Amaç bir konu, kavram, olay ya da varlık hakkında açıklama yapmak, okuru aydınlatmaktır. Açıklayıcı anlatım biçimi genellikle tek başına olmaz; düşünceyi geliştirme yollarından tanımlama, örneklendirme, sayısal verilerden yararlanma ve karşılaştırma gibi tekniklerden de yararlanırız. Böylece daha zengin bir anlatıma kavuşur. Yazarın söz sanatlarından uzak, yalın ve ciddi bir üslubu vardır. Açıklama metinlerinde ön hazırlık gerekir ayrıca yazarın bilgi ve tecrübe sahibi olması metnin güvenirliğini, geçerliliğini ve inandırıcılığını artırır.

Taktik: Belgesel metinleri, öğretmenin bir konuyu anlatması veya bilim, tarih gibi dergilerde açıklayıcı anlatım biçimini kullanırız.

Açıklama Örnekleri

Fiiller iş, oluş ve hareketlilik anlamı bildirir. Ayrıca kip ve kişi eklerini alır.

Niteleme Sıfatı, isimlerin önüne gelerek onların rengini, biçimini ve durumunu bildirir ayrıca isimlere sorulan “nasıl?” sorusuyla bulunur.

4. Tartışma

Birinin bir düşünceyi benimsememesi, eleştirmesi ve yerine kendi düşüncesini ileri sürmesidir. Amaç kişinin sorgulayıcı bakış açısıyla kendi düşüncelerini okura iletmek, farklı bakış açılarını sürmek ve okuru ikna etmektir. Kişi kendi düşüncelerini öne sürdüğü için tartışmacı anlatım biçimleri öznel ifadeler içerir.

Tartışma Örneği:

Herkes için demiyorum ama çoğu insan geleceği sürekli merak eder. Bunun temelinde daha iyi yere gelme ve hayatı kontrol altına alma isteği yatar. Böylece kontrol mekanizmasını çalıştırır. İsterler ki yaşanan gelişmeler üzerinde denetleme yapabilsin, müdahale edebilsin. Bunun için hayatını verirler ancak onlar kendine, özellikle iradesine hakim olabiliyor mu? Belki de kendine söz geçirmemenin verdiği huzursuzlukla geleceğe yönelirler.

Metin Çözümleme: Metinde geleceği sürekli merak eden ve bu uğurda hayatını veren insanların bazıları daha kendi iradelerine hakim olmaktan uzaktır. Bu konuda yapılmış bir eleştiri vardır.

Anlatım Biçimi Genel Özellikler

• Öyküleme ile betimleme bazen birlikte yer alır ancak açıklama ile tartışmayı çoğu zaman ayrı metinlerde görürüz.
• Öyküleme ve betimlemeyi daha çok roman, öykü (hikâye), masal, fabl, destan, efsane, anı gibi olaya dayalı sanatsal metinlerde metinlerde görürüz.
• Açıklamayı genellikle makale ve haber yazısı gibi nesnel ifadelerin ağır bastığı metinlerde görürüz ayrıca okulda ders anlatımı veya belgesel metinlerinde de açıklayıcı anlatım biçimi vardır.
• Tartışmayı genellikle deneme, sohbet, fıkra, eleştiri gibi öznel düşünce yazılarında görürüz.
• Öykülemede amaç okuru olay içinde yaşatmaktır, betimlemede varlık ya da bir yerin görünüşünü gözümüzde canlandırmaktır. Açıklamada amaç bilgi vermekti, tartışmada ise eleştirmek ve farklı bakış açıları kazandırmaktır.
• Öyküleme, betimleme ve tartışmacı anlatım biçimi öznel olabilir ancak açıklayıcı anlatım biçimi nesnel olmalıdır.

Anlatım Biçimi Sıkça Sorulan Sorular

Beni Instagram üzerinden de takip ediniz.