Fiilimsiler, yapım eklerin sayesinde fiilin tür değiştirmiş halidir. Bu tür sözcükler, yazılışı yönüyle fiili andırsa da tür değiştirerek isimlere daha yakın hale gelmiştir. Peki, o zaman fiilimsi çeşitleri nelerdir, kaça ayrılır? İşte, o soruların cevabı ve örneklerle açıklaması:
Fiilimsi Çeşitleri
İsim-Fiil (Mastar), Sıfat-Fiil (Ortaç) ve Zarf-Fiil (Bağ-Fiil, Ulaç) olmak üzere 3’e ayrılır. Bu türlerin örnekleri sırasıyla aşağıda verilmiştir:
Bisiklet sürüşünü beğendim. (İsim-Fiil)
Bisiklet süren insanlara baktım. (Sıfat-Fiil)
Bisiklet sürünce ağlamayı kesti. (Zarf-Fiil)
Genel Özellikleriyle Fiilimsi Türleri
1. İsim Fiil (Mastar)
Fiil -ma, -ış, -mak eklerinden birini alır.
Örnekler:
Okuması biraz yavaşmış.
Klavyeyi kullanışı oldukça seriydi.
Kitap okuduktan sonra biraz uyumak istiyorum.
2. Sıfat-Fiil (Ortaç)
Fiil -an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş eklerinden birini alır.
Örnekler:
Şiiri okuyan çocuk ödül almış.
Acınası haline rağmen burnundan kıl aldırmıyordu.
İki gündür dayanılmaz bir ağrı vardı dizinde.
Gider ayak iş çıkarıyorsun.
Not aldığın konuların üzerini işaretle.
Atılacak çöpleri kurunun içine bırakın.
Yol boyunca kurumuş yaprakların hışırtısıyla yürüdük.
3. Zarf-Fiil (Bağ-Fiil, Ulaç)
Fiil -ken, -alı, -asıya, -ince, -ip, -arak, -madan, -diğinde, -dıkça, -maksızın, -a, -r…-maz, -casına eklerinden birini alır.
Örnekler:
Yürüyüş yaparken müzik dinlemeyi severim.
Dışarı çıkalı yarım saat olmadan şiddetli bir rüzgar çıktı.
Işıklar kapanınca salondakilerin sesi kesildi.
Kürsüye çıkıp öğrencilerime veda etmek istiyorum.
Birkaç saniye boyunca gözlerime bakarak konuştu.
Haberim olmadan yapıldığı için hiçbir sorumluluğum yok.
Zamanı geldiğinde sana her şeyi anlatacağım.
Soruyu hatalı çözdükçe azminin arttığını hissediyordu.
Sahilde şarkılar söyleye söyleye yürümüştük.
Oyuna girer girmez bir gol attı.
Kütüphanede bağırırcasına konuşan çocukları tatlı bir dille uyardı.
Sıkça Sorulan Sorular:
Bir cümlede üç fiilimsi türü bulunabilir mi?
Evet, bir cümlede üç fiilimsi türüne yer verilebilir.
Örnek: Kitabı okuyunca ne demek istediğimi anladı. (Bu cümlede sırasıyla isim, sıfat ve zarf fiil türüne yer verilmiştir.)
Fiilimsi ekine benzeyen ekleri nasıl ayırt edebilirim?
Bazı ekler isimlere de gelebilir ya da kökün içinde harf benzerliği olabilir. Bunları fiilimsi ekinden ayırt etmek mümkün. Öncelikle fiilimsi ekinin geldiği sözcüğün kökü yerine fiilimsi ekinden önce sözcüğün hangi tür olduğuna bakmak daha doğru olur. Ekin geldiği yere kadar olan bölüm mastar ekiyle (-mak/-mek) okunamıyorsa ekin fiilimsiye ait olduğunu söyleyemeyiz.
1. Örnek: “evdeyken” sözcüğü ev-de-y-ken şeklinde ek ve köküne ayrılır. Sözcüğün “-ken” ekinden önceki bölümü mastar “-mak/-mek” ekiyle okunamadığı için zarf fiil olmaz.
2. Örnek: “boyunca” sözcüğü olsun. “-unca” ekinin zarf fiile ait olması için önceki bölümün fiil olması gerekir ancak “boy” kelimesi isimdir.
3. Örnek: Biraz basit olacak ama “pekmez sözcüğü olsun. Kelime zaten kök halinde olduğu için içinde fiilimsi eki aranmaz.
İsim kökü, fiilimsi olabilir mi?
Evet, olabilir ancak bunun için isimden fiil yapan yapım ekine ihtiyaç duyar.
Örnekler: Siyahlaşması (isim fiil), pembeleşen (sıfat fiil), basitleşince (zarf fiil).
Fiilimsi ekleri yapım eki mi?
Evet, fiil soylu bir sözcüğü isim, sıfat ya da zarf haline getirmiş; başka bir türe dönüştürdüğü için yapım eki sayılır.
Fiilimsi Çeşitleri, Fiilimsilerin Önemli Özellikleri
