Hal Eki Nedir, Örnekleri Nelerdir?
İsim, zamir ya da fiilimsilerin aldığı eklerden biri de hal ekidir. Bu ekler bazen diğer isim çekim ekleriyle karıştırılıyor o yüzden internette arama motorlarında hâl ekiyle ilgili araştırma yapılmaktadır. Peki, o zaman hal eki nedir, nasıl buluruz, örnekleri nelerdir? İşte, o soruların cevapları:
Hal Eki Nedir?
Hal eki; isim, zamir ya da fiilimsilerin cümlede farklı görevde bulunmasını sağlayan eklerdir. Yani hal ekini alan sözcüklerden kimi yer bildirir, kimi işaret etme anlamı kazanır. Hal ekini belirtme, yönelme, bulunma ve ayrılma olmak üzere dörde ayırırız.
1) Belirtme Hal Eki (İsmin “-i” Hali)
Bu sözcükler “-ı / -i / -u / -ü” hal ekini alır. Bir varlığı belirtir. Cümlede öznenin yaptığı işten etkilenen öge haline gelir yani nesne olur. Belirtme hal ekini alan sözcükleri bulmak için fiil ya da fiilimsiye “neyi, kimi?” sorularından birini sorarız.
Belirtme Hal Eki Örnekleri
Bazıları beni yanlış anlamak için insanüstü çaba harcıyor.
Soru: Kimi yanlış anlamak
Cevap: Beni
Programdaki şiirleri okuması için gür sesli birini görevlendirdi.
Soru: Neyi okuması?
Cevap: Programdaki şiirleri
Geçtiğimiz yaz Karadeniz’i bir baştan bir başa gezdik.
Soru: Neyi / Nereyi gezdik?
Cevap: Karadeniz’i
İşlerinin zamanında bitmesini istiyorsan yanına Ayhan’ı almalısın.
Soru: Kimi almalısın?
Cevap: Ayhan’ı
Uyarı: Belirtme hâl ekiyle iyelik ekini karıştırmamalıyız. İyelik eki aynı zamanda aitlik (sahiplik) ekidir bir varlık, olay ya da durumun kime veya neye ait olduğunu bildirir ancak belirtme hal eki böyle bir anlam bildirmez.
Örnekler:
Evi bulmak için sokakta adres sormadığım esnaf kalmadı.
Evi, tıpkı kendisi gibi yıllara meydan okuyordu. (Onun evi)
2) Yönelme Hâl Eki (İsmin “-e” Hali)
Bu anlamdaki sözcükler “-a / -e ” hâl ekini alır. Cümledeki yargının yönünü belirtir. Ayrıca yer tamlayıcısı (dolaylı tümleç) görevine olur. Yönelme hal ekini alan sözcükleri bulmak için cümlede yüklem, fiil ya da fiilimsiye “nereye, kime, neye?” sorularından birini sorarız.
Yönelme Hal Eki Örnekleri
Salonun daha sessiz olması için konuklara bir süre baktı.
Soru: Kime baktı?
Cevap: Konuklara
Müziğin ritmine kapılıp kısık sesle şarkıyı söylüyordu.
Soru: Neye kapılıp?
Cevap: Müziğin ritmine
Bahçeye vardığımızda her yerde oyukların olduğunu gördüm.
Soru: Nereye vardığımızda?
Cevap: Bahçeye
Hafta sonu okula gidip öğretmene bildiği her şeyi anlattı.
Soru 1: Nereye gidip?
Cevap 1: Okula
Soru 2: Kime anlattı?
Cevap 2: Öğretmene
3) Bulunma Hâl Eki (İsmin “-de” Hali)
Bu anlamdaki sözcükler “-da / -de ” hal ekini alır. Cümledeki yargının yerini bildirir. Ayrıca yer tamlayıcısı (dolaylı tümleç) görevine olur. Bulunma hal ekini alan sözcükleri bulmak için cümlede yüklem, fiil ya da fiilimsiye “nerede, kimde, neyde?” sorularından birini sorarız.
Bulunma Hal Eki Örnekleri
Biletimi otogarda unutunca firmayı arayıp durumu bildirdim.
Soru: Nerede unutunca?
Cevap: Otogarda
Sayın Konuklarımız, otobüste değerli eşyalarınızı bırakmayınız.
Soru: Nerede bırakmayınız?
Cevap: Otobüste
Şiirlerinde genellikle yalnızlık ve pişmanlıktan bahsetmiş.
Soru: Neyde bahsetmiş?
Cevap: Şiirlerinde
Evin duvarlarında ahşap raflar ve renkli ışıklandırmalar vardı.
Soru: Nerede vardı?
Cevap: Evin duvarlarında
Bizim komşuda çok tatlı bir süs köpeği var.
Soru: Kimde var?
Cevap: Bizim komşuda
4) Ayrılma Hâl Eki (İsmin “-den” Hali)
Bu anlamdaki sözcükler “-dan / -den ” hâl ekini alır. Bir mekân varlık ya da durumdan ayrılma anlamı bildirir. Ayrıca yer tamlayıcısı (dolaylı tümleç) görevine olur. Ayrılma hâl ekini alan sözcükleri bulmak için cümlede yüklem, fiil ya da fiilimsiye “nereden, kimden, neyden?” sorularından birini sorarız.
Ayrılma Hâl Eki Örnekleri
Filmin bitmesini beklemeden salondan ayrıldı.
Soru: Nereden ayrıldı?
Cevap: Salondan
Gösteriyi izleyenler yerlerinden kalkıp coşkuyla alkışladı.
Soru: Nereden kalıp
Cevap: Yerlerinden
Memleketimden ayrı kalmak istemediğim için bu işi kabul etmedim.
Soru: Nereden ayrı kalmak
Cevap: Memleketimden
Bu yemeğin tarifini komşumuz Zehra abladan aldım.
Soru: Kimden aldım?
Cevap: Komşumuz Zehra abladan
Not: İsim, zamir ya da fiilimsiler bu eklerden hiçbirini almadığında yalın halde olur.
Yalın Haldeki İsim Örnekleri
Babamın tayini çıktığı için yeni bir ev arıyoruz.
Bahçe kenarına belli aralıklarla ağaç dikiyordu.
Bu kıyafetin oldukça sade ve güzeldi.
Okulumuz gün boyu çok güzel süslendi.
Bunlar yarın toplanıp depolara götürülecek.
Soru çözerken biraz daha dikkatli okuması gerekir.
Hal Eki ile ilgili Bazı Özellikler
Belirtme hâl ekini alan isimler cümlede belirtili nesne olur ancak yönelme, bulunma ve ayrılma hâl ekini alan isimler cümlede yer tamlayıcısı (dolaylı tümleç) olur.
Bazen -de eki bulunma anlamı yerinme isimleri sıfat yapan ek olur.
Örnekler: Sözde özne, gözde öğrenci ya da tavada yumurta gibi örnekler.
Bulunma hâl eki bazen amaç anlamı bildirir.
Örnek: Bu olayda arkadaşımın suçlu olduğunu söylemeye gideceğim hatta bildiklerimin tamamını da anlatacağım. (“Söylemeye” sözcüğü “e” hâl ekini almış ancak kişinin hangi amaçla gideceğini de bildirmiş.)
Bulunma hâl eki bazen zaman anlamı bildirir.
Yaz mevsiminde bu cadde arabalarla dolar bu yüzden yaz geldi mi kimse burada rahatça gezemez.
Soru: Ne zaman dolar?
Cevap: Yaz mevsiminde
Ayrılma hal eki bazen isim tamlamasında tamlayan eki olur.
Örnek: Ayaktakilerden biri parmağını kaldırıp konuşma yapmak istedi ancak kimse oralı olmadı. (Ayaktakilerin biri)
-den eki bazen ayrılma anlamı yerine isimleri sıfat yapan ek olur.
Örnek: Sıradan işler ya da sudan sebepler gibi örnekler.
Ayrılma hal eki bazen dolaylı tümleç yerine eylemin durumunu bildirir o yüzden zarf tümleci olur.
Ağaçların dallarına konan kuşlar hep bir ağızdan şarkı söylüyordu fakat oradan geçen insanlar ne yazık ki bu armoniyi umursamıyordu.
Soru: Nasıl söylüyor?
Cevap: Hep bir ağızdan
Hal ekini alan bazı sözcükler ek eylem alarak yüklem olur o yüzden bunları diğer ögelerle karıştırmamak gerekir.
Örnekler:
Yurt dışından getirilen çerçeve dolabın üzerinde üstelik içinde benim fotoğrafım var.
Merak etme, çocuklar arka bahçede hatta güvenle oyunlarını oynuyor.
Fiilimsiler de bazen hal eki alır.
Örnekler: okumaya, çalışmaktan, dinlemeyi ya da okuyanlara gibi örnekler.
Hal ekini bazen edatlarla birlikte kullanırız.
Örnekler:
Sabaha kadar
Ondan başka
Akşamdan beri
Manzaraya karşı
Şimdiye değin
Sana göre
Bu sebepten ötürü
Hafta sonuna dek
Sıkça Sorulan Sorular
Değerli Öğrenciler, hal eki ile ilgili internette arama motorlarında sıkça soru sorulmakta o yüzden bu soruların bir kısmını sizler için burada birleştirip cevapladım. İşte, o sorular ve cevapları:
Evet, alır.
Evet; belirtme, yönelme, bulunma ve ayrılma eklerinin dışındaki ekleri alabilir.
Cümlede yükleme, onun dışında fiil veya fiilimsiye sorarak hâl ekini almış sözcükleri buluruz.
Yalın, belirtme, yönelme, bulunma ve ayrılma hali demektir.
Bitişik yazılır bu nedenle bağlaçlardan ayrılır.
Hayır, isim çekim ekidir.
Hayır, çokluk ekidir.
Bu notu PDF biçiminde indirmek için tıklayınız.
“Hal Eki Nedir, Örnekleri Nelerdir?” için bir görüş