İsim Tamlaması Nedir?

İsim tamlaması; en az iki isim, adlaşmış sıfat, zamir ya da fiilimsinin birleşerek tek bir isme karşılık gelmesidir. İsimlerle bütün olmasının nedeni bazı özellikleri üzerinde bulundurmasıdır bu sayede sözünü ettiğimiz varlık ya da kavramı daha iyi anlatmaktır. İşte, bu özelliğe sahip tamlamalar bazı şartlar dahilinde birleşir. Bazı ekleri alabilir ya da almak zorunda olur.

Peki, o zaman isim tamlaması nedir? Nasıl bulunur, örnekleri nelerdir ve sıfat tamlamasından farkı nedir? İşte, o soruların cevapları:

İsim Tamlaması Nedir?

İsim, zamir, adlaşmış sıfat hatta fiilimsinin kendileriyle veya başka sözcüklerle birleşerek oluşturduğu söz grubudur. En az iki sözcükten oluşur, bazen üç, dört hatta daha fazla sözcükten de oluşur ancak sayı fazlalaştıkça anlam karışıklığı olma ihtimali vardır. O yüzden burada iki ve üç sözcükten oluşanlara ağırlık vereceğiz.

İsim Tamlaması Örnekleri

Kitap kapağı, çocuk oyuncağı, kapının kolu, Ahmet’in evi, çocuk odası, kalemin ucu, elbise dolabının kapağı, halamın komşusunun oğlu, sınav kitapçığı, okulun duvarı, mahalle ağzı, sınıf kapısı, asma bahçesi, Trabzon ekmeği, Adana kebabı, Van Gölü, Erciyes Dağı, Konya Ovası…

Not: İki sözcükten oluşan isim tamlamasında ilk sözcük tamlayan, ikinci sözcük tamlanandır. 

Hangi Türlere Ayrılır?

Aldığı ek, sözcük sayısı ya da taşıdığı anlama bağlı olarak belirtili, belirtisiz, zincirleme ve takısız isim tamlaması olmak üzere 4’e ayırırız. İşte, o türler:

1. Belirtili İsim Tamlaması

İki sözcükten oluşan bu tamlamada bahsettiğimiz isim bellidir, yani ismin kime ya da neye ait olduğunu biliriz. Ayrıca isim, adlaşmış sıfat, zamir, fiilimsiler bu tamlamanın unsurları olabilir. Bu tamlamada ilk sözcük (tamlayan) -ın, -in, -un, -ün, -ım, -im, -um, -üm eklerinden birini alır.

Belirtili İsim Tamlaması Örnekleri

Kapının rengi (İki isimle oluşmuş.)

Dolabın kapağı (İki isimle oluşmuş.)

Defterin sayfaları (İki isimle oluşmuş.)

Bizim çalışmamız (Zamir ve fiilimsiyle oluşmuş.)

Mavinin tonları (Adlaşmış sıfat ve isimle oluşmuş.)

Çalışanların sayısı (Fiilimsi ve isimle oluşmuş.)

Okumanın önemi (Fiilimsi ve isimle oluşmuş.)

2. Belirtisiz İsim Tamlaması

İki sözcükten oluşan bu tamlamada bahsettiğimiz isim belli değildir. Kime ya da neye ait olduğunu bilmeyiz. Genellikle isimlerden oluşan bu tamlamada ilk sözcük (tamlayan) herhangi bir ek almaz.

Belirtisiz İsim Tamlaması Örnekleri

Yara bandı, çocuk oyuncağı, çiçek kokusu, alın teri, bağ evi, çevre yolu, çevrim dışı, demir yolu, dil bilgisi, el birliği, güç birliği, oy birliği, hava yolu, huzurevi, İngiliz anahtarı, söz dizimi, yurt dışı, yurt içi…

Belirtili ve Belirtisiz İsim Tamlaması Arasındaki Farklar

• Belirtili isim tamlamasında varlık genel anlam özelliği kazanmıştır ancak belirtili isim tamlamasında hangi varlık olduğu bellidir.
• Belirtili isim tamlamasında ilk sözcük tamlayan eki (-ın, -in, -un, -ün, -ım, -im, -um, -üm) alır ancak belirtili isim tamlaması bu eki almaz.

Belirtili ve Belirtisiz İsim Tamlamasının Benzer Yönleri

• Her iki tamlama türünde tamlanan durumundaki ikinci sözcük iyelik (aitlik, sahiplik) ekini (-im, -in, -ı, -miz, -niz, -leri) alır çünkü bu ek olmadığında anlamda bozulma olur.

Dikkat: Belirtili, belirtisiz ya da zincirleme isim tamlamasında ikinci sözcük (tamlanan) mutlaka iyelik ekine ihtiyaç duyar.

3. Zincirleme İsim Tamlaması

En az üç sözcüğün birleşerek oluşturduğu tamlamadır. Zincirleme isim tamlaması da İsim, sıfat, zamir ya da fiilimsiyle oluşur. Bu sözcükler aralarında anlam ilgisi kurar.

Zincirleme İsim Tamlaması Örnekleri

Duvar kâğıdının deseni hoşuma gitmedi.

Okul kantininin sahibi değişmiş.

İnternet sitesinin linkini telefonuma atar mısın?

Çocuğun sırt çantasını yırtmışlar.

Öğretmenin el kitabı sınıfta kalmış.

4. Takısız İsim Tamlaması

Tamlayan durumundaki (ilk) sözcüğün tamlanan durumundaki (ikinci) sözcüğün neyden yapıldığını ya da neye benzediğini bildirmesidir. Bazen niteleme sıfatıyla karıştıranlar olsa da bir maddenin ham maddesini belirtiyorsa ya da neye benzediği verilmişse takısız isim tamlaması sayılır.

Takısız İsim Tamlaması Örnekleri

Ham Maddeyi Bildirenler: ahşap masa, altın yüzük, gümüş bileklik, cam vazo, deri cüzdan, yün kazak…

Benzetme Anlamı Taşıyanlar: elma yanak, kömür göz, ipek saç, yufka yürek…

Takısız İsim Tamlaması ile Sıfat Tamlaması Arasındaki Fark

Takısızda tamlayan durumundaki sözcük tamlanan durumundaki sözcüğün neyden yapıldığını veya neye benzediğini bildirir. Sıfat tamlamasında nasıl olduğunu bildirir.

Takısız İsim Tamlamasıyla Sıfat Tamlamasının Benzer Yönleri

Her iki tamlama türünde ikinci sözcüğe “nasıl?” sorusunu sorduğumuzda ilk sözcüğü buluruz ayrıca ikisinin de son sözcüğü, iyelik ekine ihtiyaç duymaz.

Not: İsim tamlamaları bazen birleşik yapılı sözcük olabilir. Bunların bir kısmında iki sözcük anlam kaybına uğrarken bazıları da anlamını korur.

İsim Tamlamasıyla Oluşmuş Birleşik Sözcükler

Aşevi, akşamüstü, ayaküstü, bilinçaltı, gözaltı, gözlemevi, suçiçeği, suçüstü, yeryüzü, yılbaşı, zeytinyağı…

Diğer Sözcükler de İsim Tamlaması Kurar

Zamirlerin Oluşturduğu Tamlama

Onun anlatışı, bazılarının tepkisi, hepimizin desteği, benim evim…

Adlaşmış Sıfatların Oluşturduğu Tamlama

İyilerin sayısı, gelenlerin hiçbiri, çalışanların başarısı, küçüğün gözü, büyüğün saçı…

İsim Fiillerin Oluşturduğu Tamlama

Okumanın önemi, öğretmenin anlatışı, çocuğun yürüyüşü, uçurtmanın düşüşü…

Sıfat Fiillerin Oluşturduğu Tamlama

Atılacakların listesi, gelenlerin çoğu, bazılarının söylediği, çoğunun anlattığı…

İsim Tamlamasını Nasıl Buluruz?

Aşağıdaki 2 görselde isim tamlamasının nasıl bulunduğunu pratik yönden verdim. Bu yönteme göre isim tamlamasını hatta onun belirtili mi yoksa belirtisiz mi olduğunu bulabilirsiniz.

Önce söz grubu halindeki kelimelerin son sözcüğüne bakarız, bu sözcük iyelik ekini almış mı? Almışsa belirtili mi yoksa belirtisiz mi olduğuna bakarız ancak herhangi bir iyelik eki yoksa takısız isim tamlaması olup olmadığına bakarız.

İsim Tamlamasını Nerelerde Kullanırız?

Bir Varlığı Belirtmek için Kullanırız

Örnekler: çocuk arabası, adamın ceketi, şirketin bilgisayarı, araba lastiği, gök taşı, kalem ucu, çalışma masası…

Meslek ya da Mevki için Kullanırız

Örnekler: kamu personeli, okul müdürü, personel sorumlusu, satış temsilcisi, müdür yardımcısı, Türkçe öğretmeni, bilgisayar teknisyeni…

Tarihi Olaylar için Kullanırız

Örnekler: İstanbul’un Fethi, Kurtuluş Savaşı, Tanzimat Fermanı, Islahat Fermanı, Lale Devri, Fransız İhtilali…

Konu Adları için Kullanırız

Örnekler: cümle türleri, sıfat tamlaması, anlatım biçimleri, üçgenin alanı, iklim bilgisi, sayı problemleri…

Millet ya da Şehir Adıyla Anılmış Varlıklar için Kullanırız

Örnekler: Antep fıstığı, Hindistan cevizi, Trabzon ekmeği, Anamur muzu, İngiliz anahtarı, Van kedisi, Maraş dondurması…

Yapı İsimlerinde Kullanırız

Örnekler: Dolmabahçe Sarayı, Kız Kulesi, Sümela Manastırı, Galata Kulesi, Kız Kalesi, Aspendos Tiyatrosu…

Coğrafi İsimler için Kullanırız

Örnekler: Bafra Ovası, Cennet Cehennem Obrukları, Erzurum – Kars Platosu, Ege Denizi, Tuz Gölü…

Zamanı Belirtmek için Kullanırız

Örnekler: hafta sonu, hafta içi, akşamüstü, akşamüzeri, kuşluk vakti, yılbaşı, yıl sonu…

Kurum ve Kuruluş İsimlerinde Kullanırız

İsim Tamlaması Genel Özellikler

Tamlayan ile tamlanan arasına sözcük girebilir.

Belirtili isim tamlamasında tamlayan ile tamlanan arasında bazen sıfat ya da başka tür sözcük bulunur.

Belirtili isim tamlamasında araya sıfat girebilir ancak belirtisiz isim tamlamasında araya sıfat giremez. Yoksa anlatım bozukluğuna sebep olur.

Örnek: Babamın yurt dışına gideceğini duydum. (“Babamın gideceği” belirtili isim tamlaması arasına “yurt dışı” sözcüğü girmiş.)

İsim ve sıfat tamlamasının aynı tamlanana bağlanması anlatım bozukluğuna yol açar.

Örnek: Gelişmiş ülkeler de pandemi nedeniyle sağlık ve ekonomik problemlerle uğraştı.

Açıklama: Cümlede “sağlık” isim, “ekonomik” sıfattır ve bunların aynı tamlanana (problemlerle) bağlanması anlatım bozukluğuna yol açmış. Cümleyi şu şekilde düzeltiriz:

1. Sağlık problemleri ve ekonomik problemler… (İsim ve sıfatı ayırırız.)

2. Sağlık ve ekonomi problemleri (Sıfat olan “ekonomik” sözcüğünü “ekonomi” diye isim haline getiririz.)

İsim tamlaması, söz grubunu oluşturduğu için cümlenin ögelerinde bütündür, tamlamayı oluşturan sözcükleri ayıramayız.

Tamlayan ile tamlanan yer değiştirebilir.

Örnek: “Ben küçükken kaldırımlarında misket oynardım sokağın.” cümlesinde “sokağın” sözcüğü tamlayan, “kaldırımlarında” sözcüğü tamlayan durumundadır ancak görüldüğü gibi cümlede yer değiştirmiştir.

Birden fazla tamlayanlar aynı tamlanana bağlanabilir.

Örnek: Kardeşlerin birinde tablet bilgisayar, diğerinde akıllı telefon (Kardeşlerin birinde, kardeşlerin diğerinde)

Bazı isim tamlamasında tamlayan düşebilir, bunları genellikle zamirlerle tamamlarız.

Örnekler: (onun) gömleği, (bizim) evimiz, (sizin) projeniz, (onların) ayakkabıları…

“-den” hal eki bazen tamlayan eki yerine geçebilir.

Örnekler: onlardan bazıları, anlattıklarından hiçbiri, aşağıdakilerden hangisi…

Çalışma Soruları

Aşağıdaki cümlelerde geçen isim tamlamalarını bulup türlerini belirtin.

1) Her evin bahçesinde portakal veya mandalina ağaçlarının olması, her sokağın denize açılması Mersinli için sıradan bir durum.

2) Düşünmeden, yorumlamadan ve içselleştirmeden yapılan hiçbir öğrenme kalıcı olamaz. Ayrıca yüzeysel yapıldıkları için de herhangi bir etkiye sahip olamaz. Nasıl ki bir canlı besin aldıktan sonra sindirim sistemi devreye girerse bilgi karşısındaki insanın da düşünüp yorumlaması gerekir. O bilginin zihinsel faaliyete katkısı yoksa varlığına da gerek yoktur.

Sıkça Sorulan Sorular

6. sınıf Türkçe dersi için tıklayınız.

7. sınıf Türkçe dersi için tıklayınız.

8. sınıf Türkçe dersi için tıklayınız.

TYT Türkçe dersi için tıklayınız.

Beni Instagram’dan takip edin.