Metnin Türü Ne Demek?

Geçmişten günümüze kadar ulaşan metinler dönemin sanat anlayışını, duygu ve düşüncesini aktarmak için önemli bir araçtır. Bunlardan kimileri bilgi için kimileri ise estetik tat vermek içindir. Bizler bu sayede eserlerin bize açtığı dünyaya kapı aralar, dönemin büyülü atmosferine dalarız. Ayrıca diğer adı yazın türleri olan bu metinler edebiyatımızda önemli bir yere sahiptir. İşte kültürümüz, edebiyatımız hatta dilimiz için önemli olan metnin türü ne demektir, nelerden oluşur, örnekleri nelerdir? İşte, metin türü konu anlatımı:

Metnin Türü Ne Demek?

Belli bir amaç çevresinde duygu ya da düşünceyi okura aktarmak için yazılmış metinlerdir. Edebi değere sahip olan metin türleri birçok alt başlıktan oluşsa da bu yazıda en çok kullanılan metin türlerini ve önemli özelliklerini yazdım.

En Çok Okunan Metin Türleri

Sıkça Sorulan Sorular

A) Metnin Türü: Olay Yazıları

1) Kısa ve Özlü Anlatım: Öykü

Oldukça kısa metinlerden oluşan öyküler, yaşanmış ya da yaşanabilir olayları içerir. Dar bir zaman dilimini ve az sayıdaki kişilerden oluşur. Diğer adı hikâye olup serim, düğüm ve çözüm bölümleri vardır. Özlü bir anlatıma sahip olduğu için hazırlanması uğraş gerektirse de okumaya fazla zaman ayıramayanlar ya da uzun metinlerden sıkılanlar için öykü oldukça ideal bir türdür.

2) En Çok Okuduğum: Roman

Geniş bir zaman dilimini kapsaması, çok sayıda kişiden oluşması, onu hikâyeye göre daha uzun bir tür haline getirmiştir. Ayrıca geniş kitleler okuduğu için bu alanda çok fazla eser görmek mümkün. Doğrusunu söylemek gerekirse benim de ilgimi çeken türlerden biri. Anlatımdaki detay, ruhsal ve fiziki betimlemeler sayesinde kendinizi bir anda romanın kurgusuna kaptırırsınız. Ayrıca sinema sektöründe birçok filmin romandan uyarlanması da dikkatleri roman üzerine çeker.

3) Bir Varmış Bir Yokmuş: Masal

Gerçek yaşamdan uzak, abartılı güç ya da doğaüstü olayları anlatan masalın daha ilk cümlelerinde kendinizi onun büyülü dünyasına kaptırırsınız. Anlatımındaki abartı, verdiği mesaj ile çocuklara hitap ettiğini düşünseniz de bazen yetişkinler de büyük bir merakla okur. Yanındaki ejderhayla kaleyi koruduğunu ya da toprağa ekilen fasulye tohumunun bulutlara kadar uzadığını hayal etmek gerçek yaşamın tekdüzeliği ve sıkıcılığından kurtarır.

Eskiden büyüklerin çocuklara anlattığı masallar hem aile içindeki bağı kuvvetlendirir hem de sözlü edebiyatımızın gelişmesini sağlardı ancak daha sonra kitaplarda anlatılan masallar edebi değere sahip metinler haline gelmiştir. Günümüzde televizyon, bilgisayar gibi cihazlardan izledikleri bazı çizgi filmler masalın dönüşüme uğradığını gösterse de kitaplar kadar tat verdiğini söyleyemem.

4) Hayvanların da Bir Dili Var: Fabl

Tıpkı masallar gibi olağanüstü olayları anlatan fabllarda genellikle bir mesaj vardır. Okuyanlar kendilerince ders çıkarır. Bu nedenle eğiticilik yönü ağır basar ve daha çok çocuklara hitap eder. Çocuklar bu türü okuyarak kimi zaman eğlenir kimi zaman düşünür. Bu da onların eğitimine önemli katkı sunar. Fabllarda genellikle evrensel (doğruluk, dürüstlük, yardımlaşma… gibi tüm insanları ilgilendiren) konular yer alır. O yüzden bir okumaya yeni başlamış çocukların kütüphanesinde masal, öykü ya da fabl türünde kitapların olması önemli.

5) Bir Rivayete Göre: Efsane

En eski yazı türlerinden biri olan efsanede toplumlar bazen açıklayamadığı olayları efsane ile anlatır. Yazının yaygın olmadığı eski çağlarda sözlü edebiyatın ilk ve önemli örneklerindendir. Yazarlar zamanla kelem alıp kitap haline getirmiştir. Doğaüstü olayların olduğu ya da varlıkların üstün güçlere sahip olduğu efsanelerde insan inanmak ister ya öyle olduğunu düşünür. Eski çağlarda ortaya çıkan efsaneler bazen o dönemin anlayış ya da inancını ortaya koyar.

6) Sevgili Günlük:

İnsan kimi zaman duygu ve düşüncesini anlatmak ister ancak o anda yanında birilerini bulamaz ya da başkasına anlatmak istemez. İşte, o anda günlükler devreye girer. Bu sayede çekinmeden içini döktüğün metinler haline gelir. Kişisel, samimi ve içten anlatımın olduğu günlüklerde kişinin iç dünyasını görürüz. Bu da günlüklerin kişiye özel yazılar olduğu anlamına gelir. Günlükleri günü gününe ve düzenli olarak yazarız ayrıca yazıldığı günün tarihi olmalı.

Kişi ancak isterse günlükleri başkaları okuyabilir, gazete, dergi veya bir kitap içinde yayımlanabilir. Tanınmış ya da önemli görevde bulunan birinin yayımladığı günlükler kişinin iç dünyasına ışık tuttuğu gibi dönemin önemli olaylarını da anlatır. Bu da günlükleri tarihsel olaylara ya da dönemin edebiyat anlayışına ışık tutan metinler olmasını sağlar.

7) Hiç Unutmam Bir Keresinde: Anı

Birinin başından geçen önemli bir olayı aradan belli bir zaman geçtikten sonra anlattığı metinlerdir. Kişi bu sayede yaşadıklarını ya da şahit olduklarını gözden geçirme ve olayı tekrar yaşama imkânı bulur. Özellikle tanınmış ya da önemli bir görevde bulunan insanların yazdığı olaylar toplumu ilgilendiriyorsa gün ışına çıkmış olur. Kesinliği olmadığı için tarihi belge sayılmaz ancak dönemin önemli olaylarına ya da edebiyat anlayışına ışık tutar. Ayrıca yazar bir olayın unutulmasını istemediği için ya da başkalarına duyurmak için anı yazar.

B) Metnin Türü: Düşünce Yazıları

1) Bence, Bana Göre Böyle: Deneme

Yazarın herhangi bir konu sınırlaması olmaksızın kişisel görüşlerini katarak yazdığı düşünce yazılarıdır. Alabildiğine kişisel olan bu metinlerde yazar görüşlerini öne sürerken kanıtlama amacında olmaz. İnsanlar duygu ve düşüncelerini başkalarıyla paylaşmak için yazar ancak çoğunlukla “ben” dili hakimdir yani bu metinlerde “bence, bana göre, benim için…” gibi ifadeler görürsünüz. Bu durum yazarın kendi kendiyle konuşuyormuş gibi yazdığı izlenimini doğurur. Önemli olan bilgi vermek ya ada bir düşünceyi ispatlamak değil okurun zihinsel sürece girmesini sağlamaktır. O yüzden insanlar yeni bir şey öğrenmek değil, ufkunu genişletmek için okur. Ayrıca bu türü okurken eleştirel, sorgulayıcı bakış açımızı kullanırız yani etkin bir okuma gerçekleşir.

2) Açıklama, Bilgi Verme, Kanıtlama: Makale

Alanında uzman kişilerin belli bir konuda bilgi vermeyi amaçladığı metinlerdir. Konu bakımından kısıtlı olmasa da genel özelliği nesnel, kanıtlayabildiğimiz ve bilgi veren metinlerdir. Bu metinler bilim, sanat, spor veya edebiyat gibi alanları kapsar. Genellikle gazete veya dergilerde görürüz; nesnel, sade ve anlaşılır bir dil kullanılır. Yazar metni oluştururken genellikle açıklama, tanımlama, örneklendirme, karşılaştırma, sayısal verilerden yararlanma gibi anlatım biçimleri veya düşünceyi geliştirme yollarını kullanır. Amaç bilgi vermek olduğu için söz sanatlarından uzak yalın bir dili vardır. Makaleyi herkes yazamaz, makale yazmak için belli bir birikim ve deneyim gerekir. Yazar görüşlerini öne sürerken kanıtlama yoluna girer. Ders kitapları, bilim dergileri, bilimsel yazılar birer makale örnekleridir.

3) Gazetelerde Hep Rastlarız: Köşe Yazısı

Diğer adı fıkra olan bu tür metinlerde yazar güncel bir olayı kişisel görüşlerini de katarak aktarır. Okuru sıkmayan kısa, yalın ve etkileyici bir üslup vardır. Amaç haber vermek değil, güncel ve önemli bir haber üzerinden kendi görüşlerini aktarmaktır. Bu nedenle gazetelerin kenarlarında genellikle dikdörtgen kutu içinde yer alan köşe yazılarında okurun zihinsel sürece girmesini sağlar. Okuru tebessüm ettiren ya da başka duygular içinde bırakan yazılarda amaç düşündürmek ya da okura mesaj vermektir.

4) Sizce, Size Göre: Sohbet

Yazarın herhangi bir konuda, sınırlamak olmaksızın aktardığı yazılardır. Kişiselliğin en fazla olduğu bir yazı türlerinden biridir ve yazarın düşüncesini kanıtlama gibi amacı yoktur. Yazar bu türü rahat, doğal, yalın ve samimi bir üslupla kaleme alır. Buraya kadar denemeyle aynı olduğunu düşünebilirsiniz ancak denemelerde yazar kendi kendiyle konuşuyormuş gibi “ben diliyle” yazar, sohbette ise karşısında biri varmış gibi yazar, o yüzden “sen, sence, size göre…” gibi ifadeler görürsünüz.

5) Kitap Dedektifi: Eleştiri

Yazarın bir eser, olay, düşünce ya da davranışın olumlu veya olumsuz yanları anlattığı eserleridir. Eleştiri yazanlara eleştirmen, eleştiri metinlerinde de tenkit denir. Eleştirmenlik belli bir birikim ve çaba gerekir. Hangi alanda eleştiri yazacaksanız önce o alanda emek vermeniz ya da eser üretmeniz, yazılarınızın dikkate değer olmasını sağlar. Ayrıca eser üzerindeki eleştirilerin kişisel tutumlardan uzak olması gerekir. Eser veya sanatçının sanat anlayışı üzerine yapılan eleştiriler daha çok yapıcı olur ve o oranda sanatçıya yol gösterir. Bu anlamda bakıldığında eleştirmenler sanatçıya yol gösterir, eserin hak ettiği değere ulaşmasını sağlar ve okurun eser üzerinde aydınlanmasını sağlar.

C) Bildirme Yazıları

1) Kimdir O: Biyografi

Toplum tarafından tanınmış bir insanın yaşamını belli bir zaman çizelgesi içinde anlatan yazılardır. Biyografiyi, yaşamı anlatılan kişi değil; başkası yazmalı. Biyografi yazısı nesnel (tarafsız) ifadelere uygun ve belgelere dayalı olmalı. Ayrıca anlattığı kişinin yakınları veya ailesinin sözlerine de yer verebilir. Genellikle okurun merak ettiği alanlarda bilgiler içerir. Yazar, okurun soru işaretini ve merakları gidermeye çalışır. Çeşitli görsel, röportaj ya da belgeler (başarı belgesi…) olursa eser daha zengin hale gelir.

Dikkat: Kişi, başkası yerine kendisini anlattığı zaman eseri artı otobiyografi olur. İşte, otobiyografinin özellikleri:

2) İşte, Ben: Otobiyografi

Diğer adı öz yaşam öyküsü olan otobiyografi, yazarın kendi hayatını ve ailesini belli bir zaman çizelgesi içinde anlatmasıdır. Kişi doğumundan o anki yaşına kadar yaşadığı önemli olayları kaleme alır. Yazar kendisinin dışında ailesi veya yakınlarından da bahseder. Kendini tarafsız anlatmanın zor olduğunu düşündüğünüzde otobiyografinin inandırıcılığı biyografi kadar olmaz ancak yazar bu önyargıyı azaltmak için çeşitli belgelere yer vermeli, kişisel ifadelerden mümkün olduğunca uzak durmalı.

3) Ayaklar, Kalbin Gittiği Yere Gider: Gezi Yazısı

Diğer adı seyahatname olan gezi yazılarında yazar, gezip gördüğü bir yerin coğrafyasını bunun dışında mimari, toplumsal, kültürel, ekonomik, jeolojik, tarihi ya da gastronomi özelliklerini yani okurun merak ettiği özelliklerini anlatır. Okura yer hakkında zengin bir içerik sunar. Yazar, anlatmak istediği yeri okurun dikkatini çekmek için fotoğraflarla da destekler. Gezi yazısı başta coğrafya olmak üzere tarih ve sosyoloji gibi bilimlerden yararlanır.

Metnin Türü Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

“Metnin Türü” konu anlatımını PDF biçiminde indirmek için tıklayınız.

Diğer Metin Türlerinin de Yer Aldığı Konu Anlatımı

7. Sınıf Metin Türleri

8. Sınıf Metin Türleri

Beni Instagram üzerinden de takip edin.