Sözde Özne Nedir? Örnekleri Neler?

tarihinde gönderilmiş tarafından

Cümlenin ögelerine çalışan öğrencilerin bazen karıştırdığı ve bulmakta zorlandığı başlıklardan biri de sözde öznedir. Cümlenin ögeleri konusunun alt başlıklarından biri olan sözde özne nedir? Nasıl buluruz ve örnekleri nelerdir? İşte, bol örnekleriyle ve önemli notlarıyla konu anlatımı:

Pembe fon kağıdının üzerinde duran defterin bir sayfasında gerçek özneyi yüzü açık bir insana benzettim, sözde özneyi de yüzüne maske takmış bir insana benzettim. Birbirlerine bakan bu iki insanın da sol üstünde "Pratik Çalışma" logosu, sağ üstünde "Sözde Özne Nedir?" başlığı var.

Sözde Özne

Fiil yüklemli cümlelerde yüklemin bildirdiği eylemi doğrudan yapmayan hatta eylemden etkilenen ögelerdir. Tıpkı gerçek öznelerde olduğu gibi “-an kim, -an ne?” sorularından birini sorarak bu ögeyi buluruz. Gerçek öznelerden farkı ise bulunduğu yüklemin fiil olması ve fiili “birileri tarafından” sözüyle okuyabilmemizdir. Kısacası edilgen çatılı fiillerin yüklem olduğu cümlelerde sözde özne vardır.

Örneğin “Bulaşıklar az önce yıkandı.” cümlesinde yükleme “yıkanan ne?” diye sorduğumuzda “bulaşıklar” cevabını alırız. Bu öge öznedir ancak yüklemin bildirdiği yıkama işini kendisi yapamaz o yüzden sözde özne olur.

Taktik: Bir cümlede yüklemi “birileri tarafından” sözüyle okuyabiliyorsak orada özne “gerçek” değil, “sözde”dir. Örneğin “Bahçedeki çimler yarım saatte biçildi.” cümlesini önce baştan sona kadar okuyalım. Sonra yüklemi şu şekilde tekrar okuyalım: “birileri tarafından biçildi.” Evet, anlamlı olduğunu görürüz o yüzden cümlede sözde özne vardır. Son aşamamız yükleme “Biçilen ne?” diye soruyoruz. Cevap: “bulaşıklar”dır, o da sözde öznedir.

Yukarıdaki taktiği aşağıdaki örneklere uygulayabiliriz. Aşağıda sonda duran yüklemlere “-an kim, -an ne?” sorusunu sorduğumuzda altı çizil sözde özneleri buluruz.

Örnekler

Bu konu tüm detaylarıyla anlatıldı.

Apartmanın önünde biriken çöpler hemen atıldı.

Mülakata girmek isteyen adayların isimleri alındı.

Bu şiir önceki programda zaten okunmuştu. 

Komisyonun belirlediği şartlar aşama aşama yerine getirildi.

Kaldırımdaki valizler otobüs bagajına konuldu.

Konuklara kek ve meyve suyu ikram edildi.

Kitaplar raflara itinayla dizildi.

Şirketteki bilgisayarlar bir günde değiştirildi.

Toplantıda yaptığım uyarı sonunda dikkate alınmış.

Önemli Notlar

  • Sözde öznenin bulunduğu cümlede yüklemi “birileri” tarafından sözüyle okuyabiliriz.
  • Yüklem edilgen çatılı olup -l ya da -n ekini alır.
  • Özne işi yapan değil, yapılan işten etkilenen bir ögedir.
  • Sözde öznenin bulunduğu cümleye örtülü özneyi getirmek mümkün.
  • Yüklemler mutlaka çekimli fiildir ancak bu fiillerin çoğunu “onu” sözcüğüyle okuyamayız.

Sözde Özne ile Gerçek Özne Arasındaki Farklar

  • Sözde öznelerin bulunduğu cümlede yüklem fiildir ancak gerçek öznede isim de olur.
  • Edilgen çatılı fiillerin yüklem olduğu cümlede sözde özneyi ararız; etken, işteş hatta dönüşlü çatılı fiillerin yüklem olduğu cümlelerde gerçek özneyi ararız.
  • Sözde özneler eylemi yapmaz hatta eylemden etkilenir. Gerçek özneler ise yüklemin bildirdiği eylemi yapan ögelerdir.

Bazı Fiiller Cümledeki Kullanıma göre Sözde ya da Gerçek Özne Alır.

Aynı okunuşa sahip bazı fiiller kimi cümlede sözde özne alırken kiminde gerçek özne alır. Çünkü bu fiiller cümlede kazandığı anlama göre dönüşlü ya da edilgen çatılı olabiliyor. Bunlar genellikle tarandı, boyandı, süslendi, katlandı, söylendi, atıldı ya da yıkandı gibi fiillerdir. Aşağıda cümle çiftlerinde sonda duran yüklemler aynıdır ancak biri gerçek özneyi kabul ederken diğeri sözde özneyi almıştır.

Örnek Cümleler:

Yeni doğan bebek banyoda yıkandı. (Sözde Özne)

Çalışmaktan terleyen adam yıkandı. (Gerçek Özne)

Ev, akşamki doğum günü partisi için süslendi. (Sözde Özne)

(O) Aynanın karşısına geçip kendince süslendi. (Gerçek ve Gizli Özne)

Bu haber dün aynı kanalda söylendi. (Sözde Özne)

Çocuk, istedikleri olmayınca dakikalarca söylendi. (Gerçek Özne)

Sıkça Sorulan Sorular

Sözde özne sorusu nedir?

Sözde öznenin olması için önce fiil yükleminin “birileri tarafından” sözüyle okunması gerekir. Sonra gerçek özneyi arar gibi “-an kim, -an ne?” sorularından birini sorarız.

Hangi cümlelerde sözde özne bulunmaz?

İsim türündeki sözcüklerin veya etken çatılı fiillerin yüklem olduğu cümlelerde olmaz.

Sözde özne en kısa yoldan nasıl bulunur?

Edilgen çatılı fiillerin yüklem olduğu cümlelerde yükleme “-an kim, -an ne?” sorularından birini sorduğumuzda cevap sözde özneyi buldurur.
Örnek: “Oturma odasının camı dün akşam kırılmış.”
Açıklama: Edilgen çatılı olan “kırılmış” fiili yüklemdir ve bu yükleme “kırılan ne?” diye sorduğumuzda “oturma odasının camı” cevabını alırız. Bu da sözde öznedir.

Bir cümlede birden fazla sözde özne olur mu?

Evet, sıralı ya da bağlı cümlelerde birden fazla olabilir. Aşağıda altı çizili sözcükler sözde öznedir.
Örnek: Kıyafetler ütülendi ve dolaba yerleştirildi.

Bu konuyu PDF biçiminde indirmek için tıklayınız.

8. sınıf cümlenin ögeleri için tıklayınız.

TYT cümlenin ögeleri için tıklayınız.

Beni Instagram üzerinden takip ediniz.