Tümleç Nedir? Nasıl Bulunur?
YKS dil bilgisinin önemli konularından biri olan cümlenin ögelerini iki ana başlığa ayırırız. Bunlardan biri özne ve yüklemin içinde bulunduğu temel ögeler, diğeri de tümleçleri içinde bulunduran yardımcı ögelerdir. Peki, o zaman tümleç nedir, hangi ögelerden oluşur ve nasıl buluruz? İşte; yalın ve basit anlatımıyla, önemli örnek ve notlarıyla tümleçler:
Tümleç Nedir?
Tümleç; düz tümleç (nesne), dolaylı tümleç (yer tamlayıcısı), zarf tümleci (zarf tamlayıcısı) ve edatlı tümleç (ilgeç tümleci) olmak üzere bu dört başlığı içine alan yardımcı ögelere denir. Temel ögelere sebep, amaç, koşul, zaman, durum, birliktelik, araç ya da yer – yön gibi anlamlar bildirir.
Tümleçler
1) Düz Tümleç (Nesne)
Diğer adı nesne olan düz tümleçler, cümlede öznenin yaptığı işten etkilenen ögelerdir. Bu ögeyi bulmak için neyi, kimi ya da ne? Sorularından birini sorarız. Ayrıca “neyi ya da kimi?” sorularıyla bulduğumuz düz tümleçler belirtili, “ne?” sorusuyla bulduğumuz düz tümleçler belirtisizdir.
Örnekler:
Elindeki kitap ve defterleri birden masaya bıraktı. (Belirtili Nesne)
Onlarla yaşadığımız olayı hiç unutamıyorum. (Belirtili Nesne)
Olay fazla büyümesin diye Can’ı çağırdı. (Belirtili Nesne)
Mağazadan birkaç parça kıyafet alacağım, dedi. (Belirtili Nesne)
Taktik: Örneklerde de gördüğünüz gibi sonunda “-i” hal eki olan nesneler belirtili, olmayanlar da belirtisizdir.
Dikkat: “-i” eki bazen belirtme hâl eki yerine iyelik (aitlik) eki olmakta o yüzden buna dikkat etmek gerekir.
2) Dolaylı Tümleç (Yer Tamlayıcısı)
Cümlede yüklemin yerini yönelme, bulunma ya da ayrılma olarak bildiren ögelerdir. Bu ögeleri bulmak için şu sorudan birini sorarız: nereye, nerede, nereden, kime, kimde veya kimden? Dikkat ettiğiniz gibi soruların sonunda “-e, -de, -den” hal eklerinden biri vardır.
Örnekler:
Toplu alanlarda bazı kurallara dikkat etmelisiniz. (İki ayrı dolaylı tümleç var.)
Kazan kaynamayan yerde maymun oynamaz.
Rehber öğretmeni sunumunu nerede yapacak? (Soru sözcüğü dolaylı tümleç olmuştur.)
Yeni çıkan romana eleştirmenlerden tam puan geldi.
3) Zarf Tümleci (Zarf Tamlayıcısı)
Cümlede amaç, sebep (neden, gerekçe), zaman, durum, miktar ya da yer – yön gibi anlamlar bildiren ögelerdir. Bu ögeleri bulmak için neden, niçin, niye, ne diye, hangi amaçla, ne zaman, nasıl, ne kadar…? gibi sorulardan birini sorarız.
Örnekler:
Özlemini çektiğim günler bir gün gelecek. (Zarf tümleci zaman anlamı bildirmiş.)
Metni bir hafta içinde göndermek için çok çalışmış. (İlki amaç, ikincisi miktar bildirmiş.)
Kimse duymasın diye olayı gizlemiş. (Zarf tümleci sebep anlamı bildirmiş.)
Yemek yerken ya da arkadaşlarla birlikteyken görgü kurallarına uymalıyız. (Zarf tümleci zaman anlamı bildirmiş.)
Yarışmayı zamanında bitirmek için hızlı koşmuş. (İlki amaç, ikincisi durum bildirmiş.)
Dikkat: Durum veya miktar anlamı bildiren zarf tümlecini bulmak için yüklemin fiil olması gerekir.
Not: Yer yön anlamı bildiren “ileri, geri, aşağı, yukarı, içeri, dışarı, öte ya da beri gibi sözcükler herhangi bir ek almadan fiil yükleminin anlamını etkiliyorsa zarf tümlecidir ancak “-e, -de, den” hal eklerinden birini almışsa dolaylı tümleç olur.
Örnekler:
Biraz temiz hava almak için dışarı çıktı. (Zarf Tümleci)
Biraz temiz hava almak için dışarıya çıktı. (Dolaylı Tümleç)
Dikkat: Yer yön anlamı bildiren sözcükler aldığı ek ya da bildirdiği anlama göre başka öge içinde de olur.
Örnek: Yukarı kattaki komşumuzun gürültüsü hiç eksik olmuyor. (Özne)
4) Edatlı Tümleç (İlgeç Tümleci)
Cümlede birliktelik ya da amaç anlamı bildiren bu ögeyi bulmak için “kim ile, ne ile?” sorularından birini sorarız.
Örnekler:
Bu metni arkadaşının bilgisayarıyla yazmış. (Araç)
Yarın Kaan’la sinemaya gideceğim. (Birliktelik)
Sıkça Sorulan Sorular
Tümleç konusuyla ilgili internette arama motorlarında en çok sorulan sorular ve cevapları:
Ögeler konusunda iki temel öge, dört de yardımcı öge yani tümleç olduğunu düşünürsek özneyle yüklemin dışında bulduğumuz her öge tümleçtir. Yani sonda bulunan yüklem ile “ne, kim?” sorularıyla bulduğumuz özneyi çıkardığımızda geri kalan ögelere tümleç deriz. Bunlar kendi içinde dörde ayrılır. Onlara yukarıdan bakabilirsiniz.
Nesne: neyi, kimi, ne
Dolaylı tümleç: nereye, nerede, nereden, kime, kimde veya kimden
Zarf tümleci: neden, niçin, niye, ne diye, hangi amaçla, ne zaman, nasıl, ne kadar…?
Edatlı tümleç: ne ile, kim ile?
Tümleç notunu PDF biçiminde indirmek için tıklayınız.
İlginizi Çekecek Bağlantılar
8. sınıf cümlenin ögeleri için tıklayınız.
TYT cümlenin ögeleri için tıklayınız.
Beni Instagram üzerinden takip ediniz.
“Tümleç Nedir? Nasıl Bulunur?” için bir görüş