Neyin ve Kimin Soruları Hangi Ögeyi Buldurur?

İşte, neyin ve kimin soruları:

Neyin ve Kimin Soruları Hangi Ögeyi Buldurur?

Cümlenin ögelerini birbirinden ayırt etmek ve kolaylıkla bulmak için yükleme bazı sorular sorarız. Bu sorular sayesinde sözcüklerin cümledeki anlamı, görevi ve hangi öge içinde olduğunu görürüz ancak bazı sorular vardır ki yükleme sorulduğunda herhangi bir öge yerine söz grubu ortaya çıkar. İşte, bunlardan biri de neyin ve kimin sorularıdır. Evet, yükleme sorulabilir ancak verdiğimiz cevabın herhangi bir öge olduğunu söyleyemeyiz.

Neyin ve kimin soruları isim tamlamasının ilk sözcüğünü yani tamlayan durumundaki sözcüğü buldurur. Bulduğumuz tamlama iki sözcükten oluşmuşsa belirtili, ikiden fazla sözcükten oluşmuşsa zincirleme isim tamlamasıdır. Bu soruyu hangi ögeye sorarsak soralım o sözcüğün isim, adlaşmış sıfat, zamir, edat ya da fiilimsi olması gerekir. O yüzden fiil yüklemine neyin ya da kimin sorusu sorulamaz.

Örnekler

Bu yıl elde ettiğimiz kâr, hedefimizin çok altında çıktı. (Neyin çok altında?)

Kır yürüyüşlerinde havanın taze kokusu içinize işler. (Neyin kokusu?)

Fuarda birçok sanatçının eserini görmek mümkün. (Kimin eseri?)

Gazetelerin bulmacalarını kesip çekmecede saklardı. (Neyin bulmacalarını?)

Yağmurun coşmasıyla yetkililerden sel uyarısı geldi. (Neyin coşması?)

Yazarın birçok dergilerde yayımlanan yazıları hep doğa sevgisi üzerine. (Kimin yazıları?)

Üzerinde ağır eşyalar olunca sandalyenin ayağı kırıldı. (Neyin ayağı?)

Annem evin tüm perdesini yıkadı. (Neyin perdesini?)

O, bizim hatalarımızı hep yüzümüze vururdu. (Kimin hatalarını)

Dikkat: Neyin ya da kimin sorusunu bazen sorabilsek de cevap alamayız. Bunlar tamlayanı düşmüş isim tamlamasında görülür. Örneğin “Gözlerinde bir çocuğun sevinci ve coşkusu vardı.” cümlesinde “kimin sevinci?” sorusunu sorduğumuzda “çocuğun sevinci” cevabını alırız ancak “kimin gözlerinde” sorusunu sorsak da “onun” sözcüğünü cümlede göremedik. Çünkü burada tamlayan düşmüştür. Başka bir örnek de şu olsun: “Bu şekilde konuşmasını garip buldum.” cümlesinde “kimin konuşmasını?” sorusunu sorduğumuzda yine tamlayanın düştüğünü görürüz.

Bilgi: Bir cümlede bazen anlam belirsizliğini gidermek için kimin ya da neyin sorusunu sorabiliriz. Bu cümlelerde tamlayan durumundaki zamire ihtiyaç vardır. Örneğin “Çalışmalarını yeteri kadar takip edemiyorum.” cümlesinde çalışmaların kime ait olduğu belli değil. Çünkü “senin çalışmalarını / onun çalışmalarını” ifadesi her iki şekilde doğrudur. Bu bozukluğu gidermek için kimi kim kastedilmişse başa o zamirin gelmesi gerekir.

Bilgi: Kimin ya da neyin sorusuyla bulduğumuz sözcükler tamlayan ekini almıştır. Bu ek aynı zamanda isim çekim ekidir.

Sonuç: Kimin ya da neyin sorusunun cevabı özne ya da nesne olamaz çünkü özneyi bulmak için “kim, ne?” sorularını sorarız. Nesneyi bulmak için de “kimi, neyi, ne?” sorularını sorarız. Ayrıca cümlenin ögelerini bulmak için bu sorulara ihtiyacımız yok ancak bazen bulduğumuz söz grubunun isim tamlaması olup olmadığını ispatlamak için ikinci sözcüğe (tamlanan) bu soruyu sorarak ilk sözcüğü (tamlayan) bulabiliriz. Ayrıca bu sorular belirtili isim tamlamasını buldurur.

Alıştırmalar

Aşağıdaki metinlerde neyin ve kimin soruları ile bulduklarınızı işaretleyiniz.

1) Yazarın eserlerini bir süreç içinde değerlendirdiğinizde kendini sürekli tekrar ettiğini görürsünüz. Başlangıçtan günümüze kadar eserlerinin çoğu maalesef yaratıcılıktan yoksundu ayrıca sıradan bir düz yazıda bile sözcükler yeni anlamlar kazanırken yazar bundan kaçınmış.
Cevap: yazarın eserlerini, eserlerinin çoğu

2) Yazarın yalın bir dille hazırladığı röportajları sadece üslup yönüyle değil, Anadolu’daki yaşamın özünü göstermesi bakımından da oldukça etkileyicidir. Gündelik hayattan ilham alan röportajlarda bir bakmışsınız sahil kasabasında bir balıkçıyla sohbet ediyor ya da bir seyyar tatlıcıyla… Kısacası röportajlarında her türlü insan konu ediliyor.
Cevap: yazarın röportajları, yaşamın özü

Sıkça Sorulan Sorular