İsim Tamlaması Konu Anlatımı

İşte, İsim Tamlaması konu anlatımı:

İsim Tamlaması Konu Anlatımı

– En az iki isim birleşerek söz grubu oluşturur.
– İsim tamlamasını oluşturan sözcükler tek bir isme karşılık gelir.
– Örneğin “çocuk odası” tamlamasında akla ne sadece çocuk ne de oda gelir. Bunlar bütündür, her ikisi anlam üzerinde katkıda bulunur.

Dikkat: İsimlerin dışında zamir, adlaşmış sıfat veya fiilimsiler de tamlama kurabilir.

Örnekler
Bahçe kapısı
Elbise deseni
Pencerenin camı
Tolga’nın çantası
Ayakkabı bağı
Havanın sıcaklığı
Deniz manzarası
Kahve çekirdeği
Elbise dolabının kapağı
Halamın komşusunun oğlu
Sınav kitapçığı
Mahalle girişi
Mersin tantunisi

Not: İki sözcükten oluşan isim tamlamasında ilk sözcük tamlayan, ikinci sözcük tamlanandır.

1. Belirtili İsim Tamlaması

– İki sözcükten oluşan bu tamlamada bahsettiğimiz isim bellidir.
– İsmin kime ya da neye ait olduğunu biliriz.
– İlk sözcük (tamlayan) -ın, -in, -un, -ün, -ım, -im, -um, -üm eklerinden birini alır.

Örnekler
Kapının rengi
Dolabın kapağı
Defterin sayfaları
Bizim çalışmamız
Mavinin tonları
Çalışanların sayısı
Okumanın önemi

2. Belirtisiz İsim Tamlaması

– İki sözcükten oluşur.
– Tamlamanın bildirdiği isim belli değildir.
– Genel anlam bildirir yani ismin kime ya da neye ait olduğunu bilmeyiz.
– İlk sözcük (tamlayan) herhangi bir ek almaz.

Örnekler
Yara bandı
Çocuk oyuncağı
Çiçek kokusu
Alın teri
Bağ evi
Çevre yolu
Çevrim dışı
Demir yolu
Dil bilgisi
El birliği
Güç birliği
Oy birliği
Hava yolu
Huzurevi
İngiliz anahtarı
Söz dizimi
Yurt dışı
Yurt içi

Belirtili ve Belirtisiz İsim Tamlaması Arasındaki Farklar

– Belirtili isim tamlamasında varlık genel anlam özelliği kazanmıştır, belirtili isim tamlamasında hangi varlık olduğu bellidir.
– Belirtili isim tamlamasında ilk sözcük tamlayan eki (-ın, -in, -un, -ün, -ım, -im, -um, -üm) alır, belirtili isim tamlaması bu eki almaz.

Belirtili ve Belirtisiz İsim Tamlamasının Benzer Yönleri

Her iki tamlama türünde tamlanan durumundaki ikinci sözcük iyelik (aitlik, sahiplik) ekini (-im, -in, -ı, -miz, -niz, -leri) alır çünkü bu ek olmadığında anlamda bozulma olur.

Dikkat: Belirtili, belirtisiz ya da zincirleme isim tamlamasında ikinci sözcük (tamlanan) mutlaka iyelik ekine ihtiyaç duyar.

3. Zincirleme İsim Tamlaması

En az üç sözcüğün birleşerek oluşturduğu tamlamadır.

Örnekler

– Duvar kâğıdının deseni hoşuma gitmedi.
– Okul kantininin sahibi değişmiş.
– İnternet sitesinin linkini telefonuma atar mısın?
– Çocuğun sırt çantasını yırtmışlar.
– Öğretmenin el kitabı sınıfta kalmış.

4. Takısız İsim Tamlaması

Tamlayan (ilk sözcük) tamlananın (ikinci sözcük) neyden yapıldığını ya da neye benzediğini bildirir.

Niteleme sıfatıyla karıştırılsa da ondan farkı bir maddenin ham maddesini belirtmesi ya da neye benzediğini bildirmesidir.

Örnekler

Ham Maddeyi Bildirenler: ahşap masa, altın yüzük, gümüş bileklik, cam vazo, deri cüzdan, yün kazak…
Benzetme Anlamı Taşıyanlar: elma yanak, kömür göz, ipek saç, yufka yürek…

Takısız İsim Tamlaması ile Sıfat Tamlaması Arasındaki Fark

Takısızda tamlayan durumundaki sözcük tamlanan durumundaki sözcüğün neyden yapıldığını veya neye benzediğini bildirir. Sıfat tamlamasında nasıl olduğunu bildirir.

Takısız İsim Tamlamasıyla Sıfat Tamlamasının Benzer Yönleri

Her iki tamlama türünde ikinci sözcüğe “nasıl?” sorusunu sorduğumuzda ilk sözcüğü buluruz ayrıca ikisinin de son sözcüğü, iyelik ekine ihtiyaç duymaz.

Not: İsim tamlamaları bazen birleşik yapılı sözcük olabilir. Bunların bir kısmında iki sözcük anlam kaybına uğrarken bazıları da anlamını korur.

İsim Tamlamasıyla Oluşmuş Birleşik Sözcükler

Aşevi, akşamüstü, ayaküstü, bilinçaltı, gözaltı, gözlemevi, suçiçeği, suçüstü, yeryüzü, yılbaşı, zeytinyağı…

Diğer Sözcükler de Tamlama Kurar

Zamirlerin Oluşturduğu Tamlama
Onun anlatışı, bazılarının tepkisi, hepimizin desteği, benim evim…

Adlaşmış Sıfatların Oluşturduğu Tamlama
İyilerin sayısı, gelenlerin hiçbiri, çalışanların başarısı, küçüğün gözü, büyüğün saçı…

İsim Fiillerin Oluşturduğu Tamlama
Okumanın önemi, öğretmenin anlatışı, çocuğun yürüyüşü, uçurtmanın düşüşü…

Sıfat Fiillerin Oluşturduğu Tamlama
Atılacakların listesi, gelenlerin çoğu, bazılarının söylediği, çoğunun anlattığı…

İsim Tamlamasını Nasıl Buluruz?
Aşağıdaki 2 görselde isim tamlamasının nasıl bulunduğunu pratik yönden verdim. Bu yönteme göre isim tamlamasını hatta onun belirtili mi yoksa belirtisiz mi olduğunu bulabilirsiniz.

Önce söz grubu halindeki kelimelerin son sözcüğüne bakarız, bu sözcük iyelik ekini almış mı? Almışsa belirtili mi yoksa belirtisiz mi olduğuna bakarız ancak herhangi bir iyelik eki yoksa takısız isim tamlaması olup olmadığına bakarız.

İsim Tamlamasını Nerelerde Kullanırız?

Bir Varlığı Belirtmek için Kullanılır.
Örnekler: çocuk arabası, adamın ceketi, şirketin bilgisayarı, araba lastiği, gök taşı, kalem ucu, çalışma masası…

Meslek ya da Mevki için Kullanılır.
Örnekler: kamu personeli, okul müdürü, personel sorumlusu, satış temsilcisi, müdür yardımcısı, Türkçe öğretmeni, bilgisayar teknisyeni…

Tarihi Olaylar için Kullanılır.
Örnekler: İstanbul’un Fethi, Kurtuluş Savaşı, Tanzimat Fermanı, Islahat Fermanı, Lale Devri, Fransız İhtilali…

Konu Adları için Kullanılır.
Örnekler: cümle türleri, sıfat tamlaması, anlatım biçimleri, üçgenin alanı, iklim bilgisi, sayı problemleri…

Millet ya da Şehir Adıyla Anılmış Varlıklar için Kullanılır.
Örnekler: Antep fıstığı, Hindistan cevizi, Trabzon ekmeği, Anamur muzu, İngiliz anahtarı, Van kedisi, Maraş dondurması…

Yapı İsimlerinde Kullanılır.
Örnekler: Dolmabahçe Sarayı, Kız Kulesi, Sümela Manastırı, Galata Kulesi, Kız Kalesi, Aspendos Tiyatrosu…

Coğrafi İsimler için Kullanılır.
Örnekler: Bafra Ovası, Cennet Cehennem Obrukları, Erzurum – Kars Platosu, Ege Denizi, Tuz Gölü…

Zamanı Belirtmek için Kullanılır.
Örnekler: hafta sonu, hafta içi, akşamüstü, akşamüzeri, kuşluk vakti, yılbaşı, yıl sonu…

Kurum ve Kuruluş İsimlerinde Kullanırız.
Örnekler:
Türk Dil Kurumu
Türk Tarih Kurumu
Türkiye Büyük Millet Meclisi
Türkiye Çevre Ajansı
Ölçme, Seçme ve Yerleştirme Merkezi

Genel Özellikler

Tamlayan ile tamlanan arasına sözcük girebilir.

Belirtili isim tamlamasında tamlayan ile tamlanan arasında bazen sıfat ya da başka tür sözcük bulunur.

Örnekler:

Sana benzeyen insan, dünyanın bir ucunda vardır muhakkak. (“Dünyanın ucu” isim tamlamasında araya “bir” sözcüğü girmiş.)

Dağların dik yamaçları üzerindeki karlar, ağaçların üzerini örtmüştü. (“Dağların yamaçları” isim tamlamasında araya “dik” sıfatı girmiş.)

Binanın alt kat sorumlusuyla görüştükten sonra dışarı çıktı. (“Binanın sorumlusu” isim tamlamasında araya “alt kat” sıfat tamlaması girmiş.)

Belirtili isim tamlamasında araya sıfat girebilir ancak belirtisiz isim tamlamasında araya sıfat giremez. Yoksa anlatım bozukluğuna sebep olur.

Örnek: Babamın yurt dışına gideceğini duydum. (“Babamın gideceği” belirtili isim tamlaması arasına “yurt dışı” sözcüğü girmiş.)

Aşağıdaki altı çizili sözcük isim tamlaması arasına girmiş bir sıfattır ancak 2. cümlede belirtisiz isim tamlaması içinde olduğu için anlatım bozukluğuna yol açmıştır.

1. Binanın kırık duvarını yeniden onaracaklar.

2. Bina kırık duvarını yeniden onaracaklar. (Doğrusu: “Kırık bina duvarını yeniden onaracaklar.” olmalı.

İsim ve sıfat tamlamasının aynı tamlanana bağlanması anlatım bozukluğuna yol açar.

Örnek: Gelişmiş ülkeler de pandemi nedeniyle sağlık ve ekonomik problemlerle uğraştı.

Açıklama: Cümlede “sağlık” isim, “ekonomik” sıfattır ve bunların aynı tamlanana (problemlerle) bağlanması anlatım bozukluğuna yol açmış. Cümleyi şu şekilde düzeltiriz:

1. Sağlık problemleri ve ekonomik problemler… (İsim ve sıfatı ayırırız.)

2. Sağlık ve ekonomi problemleri (Sıfat olan “ekonomik” sözcüğünü “ekonomi” diye isim haline getiririz.)

İsim tamlaması, söz grubunu oluşturduğu için cümlenin ögelerinde bütündür, tamlamayı oluşturan sözcükleri ayıramayız.

Örnekler:

Burası apartmanın bahçe kapısıymış. (Yüklem grubunu oluşturmuş isim tamlaması)

Bisikletin fren telini değiştirdim. (Nesne grubunu oluşturmuş isim tamlaması)

Tamlayan ile tamlanan yer değiştirebilir.

Örnek: “Ben küçükken kaldırımlarında misket oynardım sokağın.” cümlesinde “sokağın” sözcüğü tamlayan, “kaldırımlarında” sözcüğü tamlayan durumundadır ancak görüldüğü gibi cümlede yer değiştirmiştir.

Birden fazla tamlayanlar aynı tamlanana bağlanabilir.

Örnek: Kardeşlerin birinde tablet bilgisayar, diğerinde akıllı telefon (Kardeşlerin birinde, kardeşlerin diğerinde)

Bazı isim tamlamasında tamlayan düşebilir, bunları genellikle zamirlerle tamamlarız.

Örnekler: (onun) gömleği, (bizim) evimiz, (sizin) projeniz, (onların) ayakkabıları…

“-den” hal eki bazen tamlayan eki yerine geçebilir.

Örnekler: onlardan bazıları, anlattıklarından hiçbiri, aşağıdakilerden hangisi…

Çalışma Soruları

Aşağıdaki cümlelerde geçen isim tamlamalarını bulup türlerini belirtin.

1) Her evin bahçesinde portakal veya mandalina ağaçlarının olması, her sokağın denize açılması Mersinli için sıradan bir durum.

Cevap:
Evin bahçesinde (Belirtili)
Portakal veya mandalina ağaçları (Aynı tamlanana bağlanmış belirtisiz isim tamlaması)
Sokağın denize açılması (Araya sözcük girmiş belirtili isim tamlaması)

2) Düşünmeden, yorumlamadan ve içselleştirmeden yapılan hiçbir öğrenme kalıcı olamaz. Ayrıca yüzeysel yapıldıkları için de herhangi bir etkiye sahip olamaz. Nasıl ki bir canlı besin aldıktan sonra sindirim sistemi devreye girerse bilgi karşısındaki insanın da düşünüp yorumlaması gerekir. O bilginin zihinsel faaliyete katkısı yoksa varlığına da gerek yoktur.

Cevap:
Sindirim sistemi (Belirtisiz isim tamlaması)
İnsanın düşünüp yorumlaması (Araya sözcük girmiş belirtili isim tamlaması, ayrıca bu tamlamanın tamlananı isim fiildir.)
Bilginin zihinsel faaliyete katkısı (Araya sıfat tamlaması girmiş belirtili isim tamlaması)

Sıkça Sorulan Sorular

Bu notu indir.