İşte, isimler konu anlatımı:

İsimler Konu Anlatımı

Varlık, kavram, olay ya da durumların yerine geçen; onlara karşılık gelen sözcüklere isim denir. İsimler; insan, ev, toprak, elbise, ateş, buz, rüzgâr, korku, hastalık, iyilik… gibi sözcükler isimlere örnektir.

A) Varlıklara Verilişine göre İsimler

1. Özel İsim

Tek varlık, kavram, olay ya da durumu karşılar. Örneğin “Malatya” sözcüğü kendine has yerleşim yeri, konumu ya da birçok özellikleriyle sadece tek şehri çağrıştırdığı için özel isimdir. Bunlar büyük harfle başlar.

Örnekler: Orhan, Cemal, İstanbul, Mersin Üniversitesi, Ramazan Bayramı, Cumhuriyet Bayramı, Mersin, Erciyes Dağı, Çalıkuşu (roman ismi), Boncuk (hayvan ismi), Akdeniz, Anadolu, Çukurova…

2. Cins İsim (Tür İsmi)

Aynı türdeki kavram, varlık, durumların ya da olayları kapsayan ya da onlara karşılık gelen sözcüklerdir. Örneğin “muhabbet kuşu” sözcüğü tüm muhabbet kuşunu kapsadığı ya da onlara karşılık geldiği için cins isimdir. Bunlar nokta, üç nokta, ünlem ya da soru işaretinden sonra büyük harfle başlar. Ayrıca satır başı, dize başı, eser adı, konu adı, levha ismi gibi durumlarda da büyük harfle başlar. Bunların dışındaki kullanımlarda küçük harfle başlamalı.

Örnekler: ressam, göz, dolap, mermer, heykel, deniz, çiçek, bitki, tabak, bağlama, gitar, piyano, dergi, mutluluk, heyecan, kapı, öğretmen…

B) Oluşuna göre İsimler

1. Somut İsimler

En az bir duyu organıyla algılayabildiğimiz isimlerdir.

Örnekler: kitap, çaydanlık, su, sürahi, mangal, patates, masa, insan, sınıf, raf, ateş, rüzgâr, dosya, duvar, saat, kapı, bina, öğrenci, öğretmen, su, omuz, kirpi, masa…

2. Soyut İsimler

Herhangi bir duyu organıyla algılayamadığımız isimlerdir.

Örnekler: korku, öfke, kin, nefret, sevinç, üzüntü, hüzün, duygu, zekâ, erdem, insanlık, başarı, hayal, huzur, akıl, zekâ, duygu, özlem, kırgınlık, öfke…

C) Sayısına göre İsimler

1. Tekil İsimler

Çoğul eki almayan ve tek varlık, kavram, durum ya da olaya karşılık gelen isimlerdir.

Örnekler: kelime, üzüm, ayakkabı, çocuk, ağaç, insan, araba, kâğıt, market, el, pencere, kapı, oyuncak, telefon, gezegen, yıldız, sevinç, mutluluk…

2. Çoğul İsimler

“-ler / -lar” çoğul ekini alan bu isimler birden fazla varlık, kavram, durum ya da olaya karşılık gelir.

Örnekler: kelimeler, üzümler, ayakkabılar, çocuklar, ağaçlar, insanlar, arabalar, kâğıtlar, marketler, eller, pencereler, kapılar, oyuncaklar, telefonlar, gezegenler, yıldızlar mutluluklar…

Not: Çoğul isimler cümledeki kullanıma göre çoğul anlamın dışında “aile, yaklaşma – tahmin, abartma, saygı veya benzerleri olma…” gibi anlamlar kazandırır.

Örnekler:

Kahramanlar oldukça bayrağımız asla inmeyecek. (Benzerleri olan)

Pınarlara yemeğe gideceğiz, bu yüzden evde yokuz. (Aile)

Seni görmek için ta en uzak yerlerden geldim. (Abartma)

Renkli ekranlı cep telefonlarının büyük bir değişime uğradığı yıl 2000’lerin ortasıydı. (Tahmin)

3. Topluluk İsimleri

“-ler / -lar” çoğul ekine ihtiyaç duymadan çoğul anlamı bildiren isimlerdir.

Örnekler: grup, deste, düzine, aile, orman, toplum, halk, millet, ordu, alay, tabur, bölük…

Not: Bazı isimler ad aktarması yoluyla topluluk ismi bildirir.

Örnek: “Fabrika yangını mahalleyi korkuttu.” cümlesinde tek isim olan “mahalle” sözcüğü ad aktarması yoluyla mahalledeki insanları kastetmiştir, bu nedenle topluluk ismidir.

İsimlerin Kazandığı Bazı Anlamlar

Vasıta Anlamı

“ile” edatından oluşan vasıta eki, önceki sözcükle birlikte söz grubu oluşturur, cümlede vasıta (araç) ya da birliktelik anlamı bildirir.

Örnekler

Ünlü edebiyatçı son şiirleriyle gündemden düşmüyor.

Resimleriyle ün kazanmış önemli ressamlardan biridir.

Annesinin gönlünü almak için güzel bir çiçekle geldi.

Yarınki koroda sizinle şarkı söyleyeceğim.

Not: Vasıta ekini almış sözcükler genellikle fiil yükleminin durumunu bildirir.

Eşitlik Anlamı

İsimlere gelen “-ce” ekidir. Bu eki alan sözcükler cümlede durum, sayı, birliktelik, görelilik, benzetme ya da eşitlik anlamı bildirir.

Örnekler:

İnandırıcı olmak istiyorsan bence düşünceyi geliştirme yollarına daha çok başvurman gerekir. (Bana göre)

Mağazanın açılış gününe yüzlerce insan katılmıştı. (Sayı)

Sence kıyafetindeki renkler arasında bir uyum var mı? (Sana göre)

Yarın sınıfça bir etkinliğe katılacağız. (Birliktelik)

Ayağa kalkıp güzelce konuştuktan sonra salonu terk etti. (Durum)

Bizi çokça uğraştıran müşterilerden biriydi. (Miktar)

Küçültme Anlamı

İsimlerin -cık, -cik, -ce, -ca, -cek, -ceğiz, -msi eklerinden birini almasıyla oluşur. Bu eklerden birini alan isimler küçültme, acıma, yaklaşma ya da yetersizlik gibi anlamlar bildirir.

Örnekler: adacık, kadıncağız, kızılcık, minicik, büyükçe, mavimsi, sarımsı…

İsim Tamlaması

Birden fazla ismin birleşerek anlam bütünlüğü oluşturmasıdır.

Örnekler: okulun bahçesi, kapı kolu, çalışma masası, mavinin güzelliği, komşu çocuğunun oyuncakları, tahta oyuncak…

Not: İsim tamlaması “belirtili, belirtisi, zincirleme ve takısız” olmak üzere dörde ayrılır.

İsim tamlaması hakkında detaylı bilgi için tıklayınız.

Önemli Notlar

1. İsimler yapım eki alarak tür değiştirir; böylece sıfat, zarf, fiil ya da fiilimsi olur.

2. Fiiller yapım eki alarak isim olur.

Örnekler: Yazar, uçak, dondurma, dolmuş, içecek, yakacak…

3. İsimlerde çatı özelliği aranmaz, o yüzden isim yüklemlerinin çatısına bakmayız.

4. İsimler ek eylem alarak cümlede yüklem olur.

5. İsim yüklemleri iş bildirmez, bu nedenle yüklemi isim olan bir cümlede nesne de olmaz.

6. İsimler, başka sözcüklerle söz öbeği (grubu) oluşturur. Bunlar genellikle tamlama şeklindedir ancak bunların dışında bazen fiilimsiye bağlı söz grupları içinde de olur.

7. İsimler farklı ögeler içinde ya tek başına ya da söz grubu halinde bulunur.

8. Bir ismi çeşitli yönlerden değerlendirmek mümkündür. Örneğin “portakal” sözcüğünü aynı anda “varlıklara verilişine, oluşuna, sayısına ve yapısına göre” inceleyebiliriz. Hatta bunu şimdi inceleyelim:

Varlıklara Verilişine göre: cins isim

Oluşuna göre: somut isim

Sayısına göre: tekil isim

Yapısına Göre: basit isim

Sıkça Sorulan Sorular