İşte, bakış açısı ve özellikleri:
Bakış Açısı Nedir?
Bir metinde anlatımın kim tarafından yapıldığını bildiren ifadelerdir.
Bu ifadeler bakış açıları olup kahraman, gözlemci ve ilahi (hakim, tanrısal) olmak üzere 3’e ayrılır.
Bakış açıları olaya dayalı metinlerde kullanılır.
Bu sayede yazarlar metnini oluştururken birilerinin gözünden aktarır.
Bun tercih daha metin oluşturulmadan önce belirlenir.
Kahraman Bakış Açısı
Olayı anlatan kişi olayın içindedir.
Anlatıcı bizzat yaşadıklarını aktarır, bu nedenle metinde geçen bir şahıstır.
1. kişi ağzıyla anlatım görülür.
Bu bakış açısında kişi kendi duygu ve düşüncelerini de aktarır.
Samimi bir anlatımı vardır.
Okurlar olayı sadece anlatıcının penceresinden görür.
Örnek Metin
Grip olduğumda birkaç gün eve kapanıp sürekli yattım. Kar yağışlarını bile şansa çevirip iyi ki hastalandım diyecek kadar polyannacılık yaptım. Yıllardır yarım bıraktığım yazarlık işini bu süre zarfında devam ettirmeye çalıştım. Bir yandan yazdım bir yandan da beğenmeyip sayfaları çöpe attım. Hayata her zaman iyi yönden bakılması gerektiğini düşünürüm ama konu yazmaya gelince çok gaddar biriyim. Böylece koca çöp kovası birkaç günün sonunda tıka basa dolmuştu.
Altı çizili yüklemler 1. tekil şahısta çekimlendiği için ya da bu ek fiili aldığı için kahraman bakış açısı olur.
Gözlemci Bakış
Olayı anlatan kişi olayın dışındadır.
Dışarıdan izlediklerini aktarma havası vardır.
Anlatıcının olaylar üzerinde etkisi yoktur.
Genellikle tarafsız bir anlatım sezilir.
3. tekil kişi ağzıyla anlatım kullanılır.
Bu bakış açısında şahısların duygu ve düşüncelerine yer verilmez.
Örnek Metin
Bağ evine geldiğinde içerisi çok soğuk ve zifiri karanlıktı. Hemen birkaç odun alıp sobayı tutuşturdu. Çayı demleyip yanında getirdiği kahvaltılık malzemelerini masaya bıraktı. Çıtır çıtır yanan sobadan çaydanlığı alıp bardağına çay doldurdu. Televizyonu da açıp bir yandan haberleri izledi bir yandan açlığını giderdi.
İlahi (Hakim, Tanrısal) Bakış
Olayı anlatan kişi olayın dışındadır.
Dışarıdan gözlemlediklerini aktarır.
3. tekil şahıs ağzıyla anlatım kullanılır.
Bu nedenle anlatıcı her şeyi biliyormuş havası sezilir.
Bu bakış açısında kişilerin duygu ve düşüncelerine yer verilir.
Örnek Metin
Her akşam komşusuna misafirliğe giderdi Şeyda Hanım. Elinde siyah örgü torbası, sırtında kahverengi hırkası, iri gözlüğü ve meraklı bakışları ile yokluğunu hemen belli edecek kadar konuşkan biriydi ancak oğlu hakkında söz açıldığında ağzını bıçak açmazdı. Bir gün dayanamadı, derin bir iç çekip anlatmaya başladı. Anlattıkça olaylar tekrar gözlerinin önünden geçmeye başladı. Kelimeler ağzından döküldükçe yüreğinin hafiflediğini hissetti. Belli ki çok kırılmıştı.
Metindeki altı çizili ifadeler kişinin içinden geçenlerdir. Bunları dışarıdan gözlemleyerek anlatmak da hakim bakış açısıyla mümkündür.
Çalışma Metni
Aşağıdaki metinlerde kullanılan bakış açılarını bulunuz.
1) Antalya’dan Mersin’e giderken uçurumlarla dolu yerlerden geçtik. Arkadaşım buranın Anamur olduğunu buralarda falezlerin sıkça yer aldığını söyledi. Uygun ve güvenli bir yere arabayı park edip mola verdik. Faleze fazla yaklaşmadan denizi izledim. Muhteşem görünen bu manzara karşısında aynı zamanda içim ürperdi.
2) Sevim’ler geçenlerde Pınar Teyze’yi, mahallenin çınar ağacını, ziyaret etmeye evine gittiler. Seksen dört yaşındaki kadın yıllara meydan okurcasına dik dursa da yaşlılığın verdiği etkiyle yüzü kırış kırış ve göz altı çöküktü. Çok dertliydi çünkü akrabaları ziyaretine pek gelmez, gelse de telefonla uğraşmaktan başlarını kaldırmazlardı. Bu nedenle telefonların icat edilmemesini dilerdi sürekli.
3) Çocuklar ellerinde parayla bakkala geldi. Aralarındaki en küçüğü bir avuç bozuk parayı tezgâha bırakıp çikolata dondurma istedi. Bakkal amcası birkaç saat elektrik kesintisi olduğu için dondurmaların eridiğini söyledi. Çocuk bunun üzerine raflardaki çikolatalara baktı.
4) Parkta biraz yürüdükten sonra uygun bir banka oturduk. Park diyorum ama aslında açık alan çöplüğüne dönmüş bir yerdi burası. Sabahları temizlense de akşamleyin çimlerin üzerinde piknikçilerden kalan atıklar, bisiklet yolunda pet şişeler, yürüyüş alanında ise çekirdek kabukları…
Cevaplar
1. Metin: Kahraman bakış açısı
2. Metin: Hakim (ilahi, tanrısal) bakış açısı
3. Metin: Gözlemci bakış açısı
4. Metin: Kahraman bakış açısı
Sıkça Sorulan Sorular
3. tekil bakış açısının olduğu metinlerde ya gözlemci ya da hakim bakış açısı vardır.
Yüklem 2. tekil ya da çoğul şahıs ekini alır. Bu cümlelerde genellikle “sen” ya da “siz” özneleri bulunur. 2. kişi ağzıyla anlatımın olduğu metinlerde kahraman bakış açısı kullanılır.
Yüklem 1. tekil (ben) kişi ekiyle çekimlenir. Bu cümlelerde olayı anlatan kişi olayın içindedir. O yüzden kahraman bakış açılarında görülür.
Olanı olduğu gibi anlattığı için gözlemci bakış açısı da denir.
Bir yanıt yazın