İşte, basınç ve rüzgârlar konu anlatımı:
Basınç ve Rüzgârlar
A) Basınç
Hava Basıncı: Dünya’nın yer çekimi cisimleri kendine çektiği gibi gazı da çeker. Bu çekimden etkilenen atmosferdeki gazlar hava basıncını oluşturur.
Basınç Üzerinde Etkisi Olan Faktörler
1) Yer Çekimi: Dünya’nın geoit şeklinden dolayı kutuplar Ekvator’a göre çekirdeğe daha yakındır. Çekirdeğe daha yakın olduğu için yer çekimi ve atmosfer basıncı daha fazla olur.
Dikkat: Ekvator’daki basıncın az olmasının nedenlerinden biri de hava hareketlerinin yönüdür.
2) Sıcaklık: Sıcaklık termik basınç üzerinde etkilidir. Sıcaklık arttıkça hava genleşerek hafifler, böylece yükselir. Yükselen hava basıncın azalmasını sağlar. Soğuk hava da alçalır, yüksek basıncı oluşturur.
3) Yükseklik: Atmosferdeki gazların büyük çoğunluğu yeryüzüne yakındır. Bu daha çok basınca neden olduğu için yükseklere çıkıldıkça gaz yoğunluğu azalır ve basınç düşer.
4) Dinamik Sebep: Dünya’nın günlük hareketi atmosferdeki gazları da hareketlendirir ve dinamik basıncı oluşturur. Alçalıcı hava hareketlerinin olduğu 30o enlemleri dinamik yüksek basınç alanıyken yükselici hava hareketlenin olduğu 60o enlemleri alçak basınç alanlarıdır.
Yüksek Basınç Nedir?
– Alçalıcı hava hareketleridir.
– Dinamik ya da termik sebeplerle ortaya çıkar.
– Fön etkisi yarattığı için hava genellikle kurudur.
– Nem az olduğu için yağış az görülür.
– Basıncın 1013 milibardan fazla olduğu yerler yüksek basınç alanlarıdır.
Alçak Basınç Nedir?
– Yükselici hava hareketleridir.
– Dinamik ya da termik sebeplerle ortaya çıkar.
– Yükselen hava soğur, nem taşıma kapasitesi düşer. Bu nedenle alçak basınç alanları nemli, bulutlu ve yağışlı olur.
– Basıncın 1013 milibardan az olduğu yerler alçak basınç alanı olarak kabul edilir.
Dünya Üzerindeki Sürekli Basınç Alanları
Termik Basınç
Isıya bağlı olarak hava hareketleri yükselir ya da alçalır.
Sıcak havalarda havanın genleşerek yükselmesi alçak basıncı oluşturur.
Sıcaklığın düşmesiyle havanın ağırlaşarak alçalması yüksek basıncı oluşturur.
Ekvator bölgesi termik alçak basınç, kutuplar ise termik yüksek basınç alanlarıdır.
Dinamik Basınç
Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönüşü atmosferdeki gazlasın 30o kuzey ve güney enlemlerinde alçalarak dinamik yüksek basınç, 60o kuzey ve güney enlemlerinde yükselerek dinamik alçak basınç alanlarını oluşturur.
B) Rüzgâr
Havanın yüksek basınç alanlarından alçak basınç alanlarına doğru hareket etmesidir.
Bu hareket yatay yönde olur ve iki yer arasındaki basınç farkı ortadan kalkana kadar devam eder.
Rüzgârlar Hakkında Önemli Notlar
1) Farklı basınç alanlarında bulunan iki noktanın birbiriyle olan konumu rüzgârın yönünü belirler.
Dikkat: Yukarıdaki iki görselde de rüzgâr güneybatı, kuzeydoğu yönünde esmektedir.
Not: Rüzgârın yönünü belirleyen unsurlardan biri de yeryüzü şekilleridir.
2) Basınç farklılığı artıkça rüzgârın hızı da artar.
Not: Rüzgârın hızını belirleyen diğer unsurlar:
– Basınç merkezleri arasındaki mesafe (Bu mesafe azaldıkça rüzgârın hızı da artar.
– Rüzgârın yönünde oluşan sapmalar ve rüzgârın önüne çıkan engeller.
3) Dünya’nın kendi ekseni etrafındaki hareketli rüzgârın kuzey yarım kürede saat yönünde, güney yarım kürede ise saat yönün tersi istikametinde hareket eder.
4) Sıcak yerlerde (DYB) gelen rüzgâr yükseldiğinde yağış bırakabilir ancak soğuk yerden (TYB) gelen rüzgâr yağış bırakmaz çünkü nem taşıma kapasitesi sıcaklığa bağlı olarak artar.
Rüzgâr Türleri
A) Sürekli Rüzgârlar
1) Alize Rüzgârları
– 30o enlemlerinden Ekvator’a doğru hareket eden rüzgârlardır.
– Ekvator bölgesinde yükselerek yağış bırakır.
2) Batı Rüzgârları
– 30o enlemlerinden 60o enlemlerine doğru hareket eder.
– Okyanus üzerinden geçen bu rüzgârın topladığı nemli hava karaların batı kıyılarında yükselerek yağış bırakır.
3) Kutup Rüzgârları
– Kutuplardan 60o enlemlerine doğru hareket eder.
– Kutuplardan geldiği için soğuktur.
B) Mevsimlik Rüzgârlar
– Buna muson rüzgârları da denir.
– Yazın Hindistan Yarımadası’ndan daha serin olan Hint Okyanusu, karaya göre yüksek basınç alanıdır. Bu yüzden rüzgâr denizden karaya doğru eser.
– Kışın Hint Okyanusu’ndan daha soğuk olan Hindistan Yarımadası okyanusa göre yüksek basınç alanıdır. Bu nedenle rüzgâr karadan denize doğru eser.
– Denizden esen yaz musonu karada yükseldiğinde yağış bırakır.
– Muson rüzgârlarından başta Hindistan olmak üzere Endonezya, Çin, Japonya gibi ülkeler etkilenir.
C) Yerel Rüzgârlar
– Başta gelenleri fön ve meltem rüzgârlarıdır.
– Fön rüzgârı dağ boyunca yükselip yağış bırakır. İçerisindeki nemi yağış olarak attıktan sonra tekrar alçalıp kurutucu bir etki bırakır.
– Meltem rüzgârları günlük basınç farklılığından meydana gelir. Örneğin deniz ve kara meltemi sıcaklık nedeniyle oluşan basınca bağlı olarak gündüz denizden karaya, gece ise karadan denize doğru eser.
Basınç ve Rüzgârlar ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular
Barometre ile ölçülür.
İzobar
Termik yüksek basınç basınçtır. Örneğin kutuplarda soğuk hava alçalarak termik yüksek basıncı oluşturur.
Termik alçak basınçtır. Örneğin Ekvator’da sıcak hava genleşerek yükselir ve termik alçak basıncı oluşturur.
Dinamik yüksek basınçtır. Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönmesi sonucu oluşan alçalıcı hava hareketleridir. 30o enlemleri buna örnektir.
Dinamik alçak basınçtır. Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönmesi sonucu oluşan yükselici hava hareketleridir. 60o enlemleri buna örnektir.
Alçak ve yüksek basınç alanının sınırıdır. Bu değerden fazlası yüksek, azı alçak basınç alanı olarak kabul edilir.
Saat yönündedir.
Saat yönünün tersidir.
Alize rüzgârlarıdır. 30o enlemlerinden Ekvator’a doğru hareket eder.
Basınç arttığında rüzgârın hızı da artar.
İki nokta arasında oluşan basınç farkının fazla olması, iki yer arasındaki mesafenin kısa olması ve yeryüzünün düz olması, rüzgârın önünde engelin olmaması hızı artıran faktörlerden bazılarıdır.
Bir yanıt yazın