İklimin Elemanı Sıcaklık

İşte, iklimin elemanı sıcaklık konu anlatımı:

İklimin Elemanı Sıcaklık

Sıcaklık Nedir?

Güneşten gelen ısı enerjisinin ölçülebilir yoğunluk derecesine nedir.

Sıcaklığın Dağılışı Üzerinde Etkisi Olan Faktörler

1) Güneş Işınlarının Dünya’ya Düşme Açısı

A) Dünya’nın Şekli

Dünya’nın şeklinden dolayı Güneş’e tam bakan kısmı (iki dönence arasında kalan enlemler) ışınları dik açıyla alırken dönencelerden kutuplara doğru gidildikçe bu açı düşer.

Not: Dünya’nın şekli geoit değil de küp olsaydı Güneş’e dönük olan yüzeyin tamamı Güneş ışınlarını dik açıyla alabilirdi.

B) Dünya’nın Hareketi

Dünya’nın günlük hareketi Güneş ışınlarının gün içinde farklı açılarla düşmesine yol açar.

Not: Dünya üzerindeki bir yer saat 12.00’de Güneş ışınlarını en yüksek açıyla alır çünkü o saatte Güneş ulaşabileceği en yüksek noktaya ulaşmıştır.

Dünya’nın yıllık hareketi ve eksen eğikliği sonucu Güneş ışınları, 21 Haziran’da Yengeç Dönencesi’ne, 21 Aralık’ta Oğlak Dönencesi’ne, 21 Mart ve 23 Eylül tarihlerinde Ekvator’a, diğer tarihlerde ise dönenceler arasına dik açıyla düşer.

C) Bakı

Yengeç Dönencesi’nin kuzeyindeki dağların güney yamacı ile Oğlak Dönencesi’nin güneyindeki dağların kuzey yamacı, öteki yamaca göre Güneş ışınlarını daha büyük açıyla alır. Bu da sıcaklığı artırıcı etkenlerden biridir. O yüzden ülkemizde dağların güney yamacı, kuzey yamacına göre daha sıcaktır.

2) Yükseklik

Atmosfer, yerden yansıyan ışınlarla ısınır. Bu nedenle yükseklere çıkıldıkça sıcaklık her 200 metrede 1^oC düşer. Bir yerin o anda ölçülmüş hava sıcaklığına gerçek sıcaklık denir. Bu sıcaklık üzerinde nem, bakı, yükseklik… gibi faktörler etkilidir. İndirgenmiş sıcaklık, bir yerin yükseltisinin hesaba katılmamasıdır. Bu durumda hava sıcaklığı her 200 metre için 1^oC artar. Yükseklik artıkça bir yerin gerçek sıcaklık ile indirgenmiş sıcaklık arasındaki farkı artar. Örneğin Mersin’in gerçek sıcaklık ile indirgenmiş sıcaklık farkı azken Kars’ta bu fark daha fazladır.

3) Güneş Işınlarının Atmosferde Katettiği Yol

Güneş ışınlarının geliş açısı atmosferde katettiği yolu etkiler. Işınların açısı düştükçe atmosferde daha fazla yol katetmesine bunun sonucunda tutulmasına neden olur. Işınlar atmosferde tutuldukça ısı etkisi azalır. Örneğin 60^o enlemlerinde tutulmaya bağlı ısı kaybı fazla olurken Ekvator’da bu kayıp daha azdır.

4) Okyanus Akıntıları

Ekvator’dan ya da Ekvator’a yakın yerden gelen okyanus akıntıları sıcaklığı artırıcı etkiye sahipken kutuplardan ya da yüksek enlemlerden alçak enlemlere giden okyanus akıntıları sıcaklığı düşürücü etkiye sahiptir. Örneğin İngiltere’nin kuzey kıyılarında hava sıcaklığının normalin üzerinde olması bununla açıklanır.

5) Güneşlenme Süresi ve Bulutlu Geceler

Güneşlenme süresi ile sıcaklık arasında az da olsa doğru orantılı bağlantı vardır. Ayrıca bulutlu geçen gecelerde hava sıcaklığı yeryüzünde kalır ve ısı kaybı azalır. O yüzden karasal iklimin görüldüğü İç Anadolu Bölgesinde geceleyin gökyüzü açıksa hava çok soğuk olur.

6) Karasallık ve Denizellik

Alçak ya da denize yakın yerlerde nem fazla olduğu için hava geç ısınır ve geç soğur. Bu durum sıcaklık farkının az ve iklim koşullarının yumuşak olmasını sağlar ancak yüksek veya denizden uzak yerlerde nem az olduğu için hava çabuk ısınır ve çabuk soğur. Bu da sıcaklık farkının fazla ve iklim koşullarının daha sert geçmesine neden olur. Örneğin Antalya kıyılarında yıllık sıcaklık farkı fazla değildir, ayrıca hava sıcaklığı kış mevsiminde bile sıfırın altına olmaz ancak Yozgat’ta sıcaklık farkı fazladır ve kış mevsiminde hava sıcaklığı sıfırın altına düşer.

7) Bitki Örtüsü

Yoğun ormanlık alanlarda hava tıpkı nemli iklimlerde olduğu gibi geç ısınır ve geç soğur.

İzoterm Haritaları

Sıcaklıkları aynı olan noktaların birleşmesiyle oluşan eğrilere izoterm haritaları denir. Yüksekliğin etkisi ortadan kaldırılmasıyla oluşan izoterm haritalarına “indirgenmiş izoterm haritaları” denir. Bu haritada noktaların deniz seviyesindeki sıcaklığı gösterilir. Bunun için yine şu yöntem uygulanır: gerçek sıcaklık + (yükseklik / 200)

Not: Sıcaklık üzerinde etkisi olan faktörler neyse (Güneş ışınlarının düşme açısı, yükseklik, Güneş ışınlarının atmosferde katettiği yol…) İzoterm eğrileri üzerinde de onlar etkilidir ancak indirgenmiş izoterm haritalarında yüksekliğin etkisi ortadan kaldırılmıştır.

Önemli Notlar

– Aynı enlemler üzerinde bulunan iki yerde farklı sıcaklıkların olması özel konumla açıklanır. Bakı, yükseklik, nem, okyanus akıntıları, karasallık gibi faktörlerini biri veya birkaçı etkili olabilir.

– Matematik iklim kuşakları belirlenirken güneş ışınlarının geliş açısı (ya da enlem) belirleyiciyken sıcaklık kuşakları belirlenirken hem matematik hem de özel konum (karasallık, denizellik, okyanus akıntıları…) belirleyicidir.

Sıkça Sorulan Sorular