Her ne kadar farklı sözcüklerden oluşsa da verdikleri mesaj bakımından birbirine yakın ya da birbiriyle aynı olan atasözleri vardır. Bunlar genellikle birbirlerinin yerine kullanılır. Atasözleri bakımından zengin olan dilimizde de yakın ya da eş anlamlı atasözleri vardır. Bunları her biri, kültürel birikimin bir parçası olarak toplumsal değerleri ve gelenekleri yansıtır. İşte, o atasözleri ve anlamları:
Eş Anlamlı Atasözleri
Acele ile menzil alınmaz – Acele yürüyen yolda kalır: Bir iş acele edilerek sağlıklı bir şekilde yapılmaz.
Açın uykusu gelmez – aça dokuz yorgan örtmüşler, yine de uyuyamamış: Kişi açsa rahat ve huzurlu olamaz, önce açlığının giderilmesi gerekir.
Açın imanı olmaz – aç yanından kaç: Aç olan kişinin vicdanı ve merhameti olmaz, ondan zarar gelebilir.
Akşamın işini sabaha bırakma – bugünün işini yarına bırakma: İşlerimizi zamanında bitirmeli daha sonraya bırakmamalıyız.
Akıl var mantık var – Göz var izan var: İşlerin akıl ve mantık çerçevesinde yapılması gerektiğini vurgulayan atasözüdür.
Akılları pazara çıkarmışlar, herkes yine kendi akılını almış – akıllar gelin olmuş, herkes kendininkini beğenmiş: İnsanlar kendi akıllarına daha çok güvenir, başkalarının aklını yetersiz bulur ya da küçük görür.
Alet işler, el övünür – Aşı pişiren yağ olur, gelinin yüzü ağ olur: Kişi ne kadar iyi olursa olsun, araç gereç olmadan güzel iş yapamaz. Başarısı ona bağlıdır.
Alna yazılan başa gelir – Başa yazılan gelir: İnsanlar kaderi neyse onu yaşar.
Ateş düştüğü yeri yakar – herkes kendi ölüsüne ağlar: Bir acı ancak onu yaşayan insanı etkiler, diğerleri o kadar etkilenmez.
Atın tepmezi, itin kapmazı olmaz – at tepmez, it kapmaz deme: Zarar vermeyecek insan yoktur, bazen hiç beklemediğimiz biri bile bizi incitebilir.
Bir elin nesi var iki elin sesi var – birlikten kuvvet doğar: İnsanların yardımlaşma sayesinde daha etkili ve güçlü olacağını bildiren atasözleridir.
Can çıkmayınca huy çıkmaz – huy canın altındadır – huylu huyundan vazgeçmez: İnsanların huylarını değiştiremeyeceğini bildirir.
Dost acı söyler – dost dostun ayıbını yüzüne söyler: İnsanın dostu onun hatasını söyler, bu kötülük değildir çünkü kendini düzeltmesi için ona fırsat verir.
El için kuyu kazan evvela kendi düşer – kazma kuyuyu kendin düşersin: Başkalarının arkasından iş çeviren, onlara tuzak kuran kimselerin de bir gün bu duruma düşebileceğini bildiren atasözleridir.
Fukaranın düşkünü, beyaz giyer kış günü – ihtiyarın düşkünü, beyaz giyer kış günü – zürefanın düşkünü, beyaz giyer kış günü: Eski saygınlığı kalmamış ya da ekonomik gücünü kaybetmiş insanlar, garip davranışlarda bulunabilir.
Herkes ne ederse kendine eder – ne ekersen onu biçersin: Kişi olumlu veya olumsuz anlamda ne yaparsa aynı şekilde kendisinin de etkileneceğini bildiren atasözleri.
İşleyen demir ışıldar – işleyen demir pas tutmaz: Çalışmanın insanı olumsuz durumlardan koruduğunu bildiren atasözü.
Kaçan balık büyük olur – kaybolan koyunun kuyruğu büyük olur: Kaçırılan fırsatlar değerinden daha fazla görülür.
Kalıp kıyafetle adam olunmaz – kürk ile börk ile adam olunmaz: Kıyafetle kişinin değeri artmaz.
Kır atın yanında duran ya huyundan ya da suyundan – üzüm üzüme baka baka kararır: İnsanların yanında bulunduğu arkadaşına benzediğini bildirir.
Komşu komşunun külüne muhtaçtır – Ev alma komşu al: İnsanlar komşularının yardımına ihtiyaç duyar.
Sabrın sonu selamettir – sabreden derviş muradına ermiş: Sabırla sürecin sonunu bekleyen kişinin isteğinin olacağını bildiren atasözleridir.
Seyrek git sen dostuna, kalksın ayak üstüne – sık gidersen dostuna yatar arka üstüne: İnsanlar dostlarına sıkça gitmek yerine kendilerini biraz özletmeli ki gittiklerinde değer görsün.
Veren eli kimse kesmez – veren eli herkes öper: İnsanlara yardım edenler, toplumda saygı görür. Onlara engel olunmaz ve kötülük yapılmaz.
Yazın başı pişenin kışın aşı pişer – yazın gölge hoş gelir, kışın çuval boş gelir: Çalışmayı ve çalışmanın getirdiği zorlukları göze alamayan kimse zamanı geldiğinde büyük zorluklar yaşar.
Sıkça Sorulan Sorular
Evet, bunlar birbiriyle çelişen atasözleridir. Aşağıdaki iki atasözü verdiği mesaj bakımından birbiriyle çelişmektedir.
Aba vakti aba, yaba vakti yaba: Her işin bir vakti vardır. O vakitte yapılan işler, giderilen ihtiyaçlar daha uygun olur.
Aç aman bilmez, çocuk zaman bilmez: Dayanılmaz bir durum içinde bulunan ya da sabırsız olan biri zamanı beklemeden ihtiyacını gidermek ister.
Eş anlamlı atasözleri ortak insan deneyimlerini ve değerleri yansıtarak zamanla şekillenir. Toplumların sosyal ve kültürel birikimleri atasözlerinin oluşumunda belirleyici unsurlardır.
Bir yanıt yazın