Basit anlatım, bol örnek, püf noktaları ve önemli taktikleriyle YKS / TYT sınavlarına hazırlık fiilimsi konu anlatımı.
Fiilimsiler, fiil soylu sözcüklerin isim, sıfat veya zarflar gibi görev alan sözcüklerdir. Fiilden çok isimlere daha yakındır. Çünkü isim çekim ekini alırlar.
Fiilimsi Konu Anlatımı
İsim Fiil (Mastar, Ad Eylem)
İş, oluş ya da durum anlamındaki bir fiilin -ma, -ış, -mak eklerinden birini alarak isimlere yakın hale gelmesidir ancak hareketlilik anlamını yitirmediği için tamamen isim olarak sayılmaz.
İsim Fiil Örnekleri:
Bisikleti tamir etmek için malzeme çantasını almaya gitti.
Kaybolan eşyasını bulmak için okul dolabına baktı.
İş yerinde terfi alınca yürüyüşü bile değişti.
29 Ekim töreninde görev almak için öğretmenle görüştü.
Vereceğim komutla koşmaya başlayacaksın.
Bakışlarındaki donukluk benim de dikkatimi çekti.
Kalıplaşmış İsim Fiil (Kalıcı Ad)
İsim fiiller, hareketlilik anlamından çıkıp varlık veya kavram adı olarak yeni bir anlam kazanır. Bu tür sözcükler fiilimsi sayılmaz.
Kalıplaşmış İsim Fiil (Kalıcı Ad) Örnekleri:
ekmek, çakmak, sarma, dolma, kavurma, sıkma, yazma, görüş (fikir anlamında), giriş (binanın girişi)…
İsim Fiiller, İsim Tamlaması Oluşturabilir:
En az iki ismin ilgi kurarak oluşturduğu bütünlüğe isim tamlaması denir. İsim fiiller bu tamlamada tamlayan veya tamlanan durumunda olabilir.
Örnekler:
Okuma hızı, yürüme şekli, çocuğun bakışlar, çalışma masası, tartışma şekli, dinlemenin önemi…
Dikkat: Tamlama içinde yer alan her fiilimsinin kalcı ad (kalıplaşmış fiilimsi) olduğunu söyleyemeyiz. Fiilimsi ekini almış sözcüğün hareket anlamını kaybedip kaybetmemesi önemli.
Örnekler:
Dondurma dolabı (Tamlama içinde kalıcı ad)
Okuma salonu (Tamlama içinde isim fiil)
Sıfatlar gibi Tamlama Oluşturan İsim Fiiller
Bazı isim fiiller sıfatlar gibi kendinden sonraki ismi niteleyebilir. Onlara sorulan “nasıl?” sorusuyla bulunabilir.
Örnekler:
kesme şeker, gömme dolap, asma köprü, asma tavan, yapma çiçek…
Uyarı: Bu tür sözcükler sıfat görevinde olsa da sıfat fiil sayılmaz.
Dikkat: Fiilimsiye bağlı oluşan tamlamanın türünü bulmak için şu yöntem uygulanabilir: Son sözcüğe “ne, neyin, kimin?” sorularından biri sorularak bulunuyorsa isim tamlaması, “nasıl?” sorusu sorularak bulunuyorsa sıfat tamlamasıdır.
Örnekler:
Sofrada kırma zeytin de vardı. (Sıfat Tamlaması / nasıl zeytin?)
Vazonun kırılması çocuğu telaşlandırdı. (İsim Tamlaması / neyin kırılması?)
İsim Fiillerin Özellikleri
- Eyleme verilen isimlerdir.
- İsim çekim ekini alabilir.
- Ek fiil alarak yüklem haline gelebilir.
- İsim ya da sıfat tamlaması içinde olabilir.
Sıfat Fiil (Ortaç, Sıfat Eylem, Ön Ad Eylem)
Bir eylemin -an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş eklerinden birini alarak sıfatlar gibi görev almasıdır. Bu sözcükler sıfatlar gibi niteleme veya adlaşmış sıfat haline gelse de hareketlilik anlamını yitirmediği için tamamen sıfat olarak sayılmaz.
Sıfat Fiil Örnekleri:
Yaşanan depremden sonra insanlar çadırlara yerleşti.
Öpülesi ellerinden tutup hakkını helal etmesini istedim.
Kırılan tabak, müşteri hatası olduğu için iade edilemedi.
Silinecek yerleri gösterip mutfağa gitti.
Keskin gözleriyle bilinen kartallar, uçan canlıların en güçlüsüdür.
Güvenliğimiz için bilindik yollardan çıkmamalıyız.
Cümle Sonlarındaki Kelimelere Dikkat.
-mez, -dik, -ecek, -miş eklerinden birini alıp kendi cümlesinin sonunda yüklem olan bir sözcük genellikle çekimli fiil olur. Bu bazen tek cümle halinde, bazen sıralı ya da bağlı cümle olarak karşınıza çıkabilir ancak nadir de olsa bazen kurallı cümlenin sonundaki sözcük sıfat fiil olabilir. Bir sıfat fiil tek başına yüklem olmuşsa nitelediği isim düşerek adlaşmış sıfat fiil olmalı ve gizli de olsa bir ek fiil almalıdır.
Örnekler:
Her ay mutlaka deneme sınavı yapar, düzeyimizi ölçerdik. (Çekimli Fiil)
Masaya bıraktıklarım çözülecek, okula götürülecek. (Çekimli Fiil)
Bırakın, gelsinler; onlar benim tanıdıklarım. (Adlaşmış Sıfat Fiil / Tanıdığım kişiler)
Bildiğim bir şey varsa o da senin bundan sonra görev almayacağındır. (Adlaşmış Sıfat Fiil)
Taktik: Fiil soylu bir sözcüğe gelen "-dık, -dik, -duk, -dük" eki, "-dığı, -diği, -duğu, -düğü" şekline dönüşmüşse sıfat fiil eki olarak sayılabilir. Bunların çekimli fiil örneği yoktur. Yeter ki hareketlilik anlamı taşısın.Örnek: Anlattığı olayın bazı bölümlerinde çelişki vardı.
Adlaşmış Sıfat Fiil
Sıfat fiilin nitelediği ismin düşmesiyle oluşur. Bu tür kullanımlarda nitelenen isimin aldığı çekim eki varsa sıfat fiil üzerine geçer.
Adlaşmış Sıfat Fiil Örnekleri:
Okuyacaklarının listesini bana ulaştırmalısın. (okuyacağın yazıların listesi…)
Onun gelmeyeceğini duyunca çok şaşırdım. (gelmeyeceğin haberini duyunca…)
Çözülecekleri masama bırakıp gitti. (çözülecek testleri…)
Ütülenenleri dolaba itinayla yerleştirdi. (ütülenen kıyafetleri…)
Kalıplaşmış Sıfat Fiil
Sıfat fiiller, tıpkı isim fiiller gibi fiilimsi özelliğinden çıkabilir. Bir varlığa ya da soyut bir kavrama ad olarak kullanılır.
Kalıplaşmış Sıfat Fiil Örnekleri:
Dolmuşun gelmesini bekliyorum. (minibüs)
Marketten birkaç tane içecek aldım.
(maden suyu, meyve suyu…)
Yakacak kalmadığı için kömür almaya gitti. (odun, kömür, talaş…)
Kitap fuarına ünlü bir yazar gelecekmiş. (edebiyatçı)
Giyecekleri valizden çıkarıp dolaba yerleştirdi. (kıyafet)
Geçmişini bilmeyen toplum, emin adımlarla ilerleyemez. (mazi)
Not: Adlaşmış sıfat fiiller, fiilimsi olarak sayılır ancak kalıplaşmış sıfat fiiller hareketlilik anlamı taşımadığı için fiilimsi sayılmaz.
Sıfat Fiiller, İsim Tamlaması Kurabilir
Sıfat fiiller tıpkı isimler gibi isim tamlamasında tamlayan ya da tamlanan durumunda olabilir ancak bu tür tamlama içinde olacaksa adlaşmış sıfat fiil olmalıdır. Yani nitelediği isim düşmeli, ilgi ya da iyelik ekini almalı.
İsim Tamlaması İçinde Sıfat Fiil Örnekleri:
Anlatılanların hepsi basitti. (tamlayan durumunda)
Okunanların listesi hazırlandı. (tamlayan durumunda)
Onun söyledikleri hepimizde merak uyandırdı. (tamlanan durumunda)
Sizin kazanacağınızı söyleyemem. (tamlanan durumunda)
Zarf Fiil (Bağ Fiil, Ulaç Eylem)
Fiil soylu bir sözcüğün -ken, -alı, -asıya, -ince, -ip, -arak, -madan, -diğinde, -dıkça, -maksızın, -a, -r…-maz, -casına eklerinden birini alarak zarflar gibi zaman veya durum görevinde kullanılmasıdır. Tamamen zarf (belirteç) sayılmaz. Çünkü hareketlilik anlamını yitirmemiştir ayrıca diğer (yer-yön, miktar, soru) görevleri de yoktur.
Zarf Fiil Örnekleri
Dışarı çıkmadan önce elmalardan birkaç tanesini yedi.
Eserinde ayrılığı oldukça etkileyici bir dille ele almış.
Dışarı çıkarken montunu almayı unutma.
Bu mahalleden ayrılalı tam sekiz yıl oldu.
Yarışmayı kazanınca ödül alanına zıplaya zıplaya gitti.
Zarf Fiillerin Cümledeki Görevleri
Fiil soylu sözcüklere “nasıl?” sorusu sorularak bulunan zarf fiiller durum, “ne zaman?” sorusu sorularak bulunanlar ise zaman görevindedir.
Durum Görevindeki Zarf Fiil Örnekleri:
Vaktimiz bol olduğu için evde doyasıya yemek yedik. (Nasıl yedik?)
Seminerde elindeki notlara bakıp konuşuyordu.
Yüksek sesle konuşarak ikna edeceğini düşünme.
Parkuru hata yapmadan tamamlamış.
Bağırırcasına konuşursan arkadaşların senden uzaklaşır.
Süremiz kısıtlı olduğu için durmaksızın ilerledik.
Taraftarlar şarkı söyleye söyleye stadyuma girdi.
Zaman Görevindeki Zarf Fiil Örnekleri:
Çıktı alırken bana danışmanı istiyorum. (Ne zaman danışmasını istiyor?)
Maçtan çıkalı üç saat olmuş.
Sen uyuduğunda annenler yola çıkmış.
Sana baktıkça aklıma baban geliyor.
Ajandaya bakınca toplantıyı hatırladı.
Zeytinler toplanır toplanmaz fabrikaya götürüldü.
Dikkat: Fiilimsiler tür olarak fiile benzese de tür olarak isimlere daha yakındır. Çünkü isimler gibi çekim ekini alır.
Fiilimsilerin Genel Özellikleri
- Fiilimsiler, fiil soylu sözcüklerin isim, sıfat veya zarflara yakın hale gelmesi, onlar gibi görev almasıdır.
- Fiilimsi ekleri yapım ekleridir. Çünkü fiil soylu sözcükler bu ekler sayesinde tür değiştirir; isim, sıfat ya da zarf olur.
- İsim ya da sıfat fiiller kalıcı ad olabilir ancak zarf fiiller olamaz.
- İsim ve sıfat fiiller, isim çekim ekini alabilir ama fiil çekim ekini alamaz.
- Fiilimsi ekleri isimlerde veya kökün içinde aranmaz.
Örnekler:
Parmağına diken battı. (İsim Kökü)
Kıyafeti diken görevliye baktı. (Sıfat Fiil)
Fiilimsiler ile Cümlenin Ögeleri Arasındaki Bağlantı
Fiilimsiler tek başına veya öbek (söz grubu) halinde bir ögeyi oluşturabilir.
Yüklem İçinde Tek Başına veya Söz Grubu Halinde Olan Fiilimsiler
Tüm fiilimsi türü yüklem içinde söz grubu halinde olabilir ancak tek başına yüklem olanlar isim fiil veya sıfat fiildir. Onlar da tıpkı isimler gibi ek eyleme ihtiyaç duyar.
Örnekler:
Panoda yer alan isimler, kazananlardı. (Sadece adlaşmış sıfat fiilden oluşan yüklem)
Sepettekiler, yıkanacak çamaşırlarmış. (Sıfat tamlamasından oluşan yüklem)
Özne, Nesne, Yer Tamlayıcısı ve Zarf Tümleci İçinde Yer Alan Fiilimsiler
Fiilimsiler tamlama ya da bağlı söz grubu halinde veya tek başlarına bir ögeyi oluşturabilir.
Örnekler:
Arkasındakilere baktı ve birden yürümeye başladı. (yer tamlayıcısı)
Eskiyenleri, giysi toplama kutularına attılar. (nesne)
Ezberlemek zor olduğu için hemen sıkılıyormuş. (zarf tümleci)
İsteyenler, kütüphane işlerinde bana yardım edebilir. (özne)
Atılacaklardan süs eşyası yaptı. (yer tamlayıcısı)
Dünkü olayı anlatmayı istemiyormuş. (nesne)
Duvarı boyadığımız gün misafir gelmişti. (zarf tümleci)
Fiilimsi Etkinlikleri:
Aşağıdaki fiilimsileri bulup türlerini yazınız.
1. Dışarı çıkmadığı için balkonda oturup güneşin batışını izledi.
2. Onunla konuşmak istemediği için toplantıya katılmadı.
3. Baloda giyersin diye getirdiğim kıyafeti yırtmışsın.
4. Bu seride hata olduğu fark edilince yenisini tasarlama kararı alındı.
5. Halkın anlayabileceği bir dille yazılmış olan bu kitap gerçek bir şaheserdir.
6. “Eleştirmenlerin eserlerim hakkındaki düşüncelerine önem vermem.” diye düşünen sanatçılar var. Böyle düşünenler sanatlarının ancak kendini tekrar etmesine neden olur.
7. Bilgisayarların hayatımıza çok fazla bulaştığı bir çağda bilgiye ulaşmak ve çok uzaklardaki insanlarla iletişim kurmak son derece kolay hale gelmiştir, ancak yan odadaki kardeşimizle veya ailenin diğer fertleriyle artık ne kadar iletişim kurabiliyoruz?
“Fiilimsi Konu Anlatımı” üzerine bir yorum