İşte, fiilimsi konu anlatımı

Fiilimsi Konu Anlatımı

Fiiller aldıkları bazı ekler sayesinde tür değiştirir.

Bu sayede isim, sıfat ya da zarflar gibi görev alır.

Fiil olmaktan çıksa da hareketlilik anlamını yitirmemiştir.

Örnekler

Misafirlerine oldukça güzel bir sürpriz hazırlamış.

Hakkımda ileri geri konuştuğunu duyunca ondan soğudum.

Oyuna geldiğini anlayınca birden köpürdü.

Olayları yanlış değerlendirmeni istemiyorum.

Otobüsten inip okul yolunu tuttum.

Okul bahçesine girdiğimde zil çalmıştı.

Fiilimsi ile Çekimli Fiil Arasındaki Fark

Fiilimsiler fiiller gibi hareketlilik anlamı bildirse de kip ya da kişi ekini almaz.

Örneğin “koştu” sözcüğü çekimli fiildir çünkü kip ve kişi ekini almıştır, “koşmak” sözcüğü ise fiilimsidir çünkü bu ekleri almamıştır.

Örnekler:

Bilindik yolları tercih eder, riskli durumlardan uzak dururdu. (Filimsi)

Yarışmadaki soruların hepsini bildik, birinciliği kazandık. (Çekimli Fiil)

Birkaç şiir yazınca kendini şair mi sandın? (Fiilimsi)

Bugün arkadaşıma bir mektup yazacağım. (Çekimli Fiil)

İsim Fiil (Mastar, Ad Eylem)

Fiiler -ma, -ış, -mak eklerinden birini alarak isimlere yakın hale gelir.

Eylemin kendisi olmaktan çıkıp iş, oluş ya da duruma verilen isim olur.

İsimlere bazı yönlerden benzese de hareketlilik anlamını yitirmediği için tamamen isim sayılmaz.

Örnekler

Bisikleti tamir etmek için malzeme çantasını almaya gitti.

Kaybolan eşyasını bulmak için okul dolabına baktı.

İş yerinde terfi alınca yürüyüşü bile değişti.

29 Ekim töreninde görev almak için öğretmeniyle görüştü.

Vereceğim komutla koşmaya başlayacaksın.

Bakışlarındaki donukluk benim de dikkatimi çekti.

Not: “-ma” ekinin isim fiil olması için olumlu olması gerekir.

Örnekler:

Bana bakma. (İsim fiil değildir çünkü olumsuzluk anlamında.)

Bana bakması gerekir. (Olumluluk anlamı kazandığı için isim fiildir.)

Taktik: Fiile gelen “-ma /-me” eki, “-ması, -mesi, -mayı, -meyi, -maya, -meye” şeklinde kullanılırsa olumlu olur, bu sayede isim fiil özelliği gösterir.

Örnekler

Bisikleti sürmeyi denesene.

Beni dikkatle dinlemesi gerekir.

Kendini hazır hissedince koşmaya başladı.

Dikkat: Fiil soylu bir sözcük iki kez -ma ya da -me eki alırsa bunlardan ilki olumsuzluk, ikincisi isim-fiil ekidir.

Örnek: Bu havada dışarı çık-ma–ması gerekiyordu.

Kalıplaşmış İsim Fiil (Kalıcı Ad)

İsim fiiller, hareketlilik anlamından çıkıp varlık veya kavram adı olarak yeni bir anlam kazanır. Bunlar artık isimleşmiştir.

Örnekler:

Ekmek, çakmak, sarma, dolma, kavurma, sıkma, yazma, görüş (fikir anlamında), giriş (binanın girişi)…,

Karşılaştırmalı Örnekler

“dolma”

Kalıcı İsim: Annem çok güzel sofra hazırladı hatta bana dolma bile yaptı.

İsim Fiil: İşim uzun sürmez çünkü suyun dolmasını bekliyorum.

“ekmek”

Kalıcı İsim: Markete gittim ancak ekmek almayı unuttum.

İsim Fiil: Toprağa tohum ekmek gerekir.

​”dondurma”

Kalıcı İsim: Sana dondurma ısmarlayacağım ama yanımda para yok.

İsim Fiil: Bazı gıdaları, özellikle daha sonra tüketeceğin gıdaları dondurmayı dene.

Dikkat: Kalıplaşmış isim fiiller (kalıcı adlar) fiilimsi sayılmaz çünkü bunlar artık hareketlilik anlamından çıkmıştır.

İsim Fiiller, İsim Tamlaması Oluşturabilir

En az iki ismin ilgi kurarak oluşturduğu bütünlüğe isim tamlaması denir. İsim fiiller bu tamlamada tamlayan veya tamlanan durumunda olabilir.

Örnekler:

Okuma hızı (tamlayan)

Yürüme şekli (tamlayan)

Çocuğun bakışlar (tamlanan)

Çalışma masası (tamlayan)

Tartışma şekli (tamlayan)

Adamın gülüşü (tamlanan)

Dinlemenin önemi (tamlayan)

Dikkat: Tamlama içinde yer alan her fiilimsi her zaman kalcı ad (kalıplaşmış fiilimsi) olmaz bu nedenle fiilimsi ekini almış sözcüğün hareketlilik anlamını kaybedip kaybetmemesine bakmalıyız.

Örnek: Dondurma dolabı (Tamlama içinde kalıcı ad)

Sıfatlar gibi Tamlama Oluşturan İsim Fiiller

Bazen isim fiiller sıfatlar gibi kendinden sonraki ismi niteler. Onlara sorulan “nasıl?” sorusuyla buluruz.

Örnekler

Kesme şeker, gömme dolap, asma köprü, asma tavan, yapma çiçek…

Uyarı: Bu tür sözcükler sıfat görevinde olabilir fakat sıfat fiil sayılmaz.

Dikkat: Fiilimsiye bağlı oluşan tamlamanın türünü bulmak için şu yöntemi uygularız: Son sözcüğe “ne, neyin, kimin?” sorularından birini sorarak buluyorsak isim tamlaması, “nasıl?” sorusunu sorarak buluyorsak sıfat tamlamasıdır.

Örnekler:

Sofrada kırma zeytin de vardı. (Sıfat Tamlaması / nasıl zeytin?)

Vazonun kırılması çocuğu telaşlandırdı. (İsim Tamlaması / neyin kırılması?)

İsim Fiillerin Özellikleri

Eyleme verilen isimlerdir.

İsim çekim ekini alabilir.

Ek fiil alarak yüklem haline gelebilir.

İsim ya da sıfat tamlaması içinde olabilir.

Sıfat Fiil (Ortaç, Sıfat Eylem, Ön Ad Eylem)

Fiilin -an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş eklerinden birini alarak sıfatlar gibi görev almasıdır.

Bu sözcükler sıfatlar gibi niteleme veya adlaşmış sıfat haline gelse de fiiller gibi hareketlilik anlamını yitirmez.

Örnekler

Yaşanan depremden sonra insanlar çadırlara yerleşti.

Öpülesi ellerinden tutup hakkını helal etmesini istedim.

Kırılan tabak, müşteri hatası olduğu için iade edilemedi.

Silinecek yerleri gösterip mutfağa gitti.

Keskin gözleriyle bilinen kartallar, uçan canlıların en güçlüsüdür.

Güvenliğimiz için bilindik yollardan ayrılmamalıyız.

Aldığı Eke Göre Sıfat Fiil Örnekleri

-an Eki

Sıfat Fiil: Bize bağıran çocukları çağırdım.

Çekimli Fiil: (Çekimli fiil örneği yoktur.)

-ası Eki

Sıfat Fiil: Öpülesi elleri vardı.

Çekimli Fiil: (Çekimli fiil örneği yoktur.)

-mez Eki

Sıfat Fiil: Kırılmaz bardak aldım.

Çekimli Fiil: O bardaklar hiç kırılmaz.

-ar Eki

Sıfat Fiil: Koşar adımlarla ilerledik ama yetişemedik.

Çekimli Fiil: Birazdan koşar çocuklar.

-dik Eki

Sıfat Fiil: Tanıdık insanlar vardı.

Çekimli Fiil: Onları toplantıda tanıdık.

-ecek Eki:

Sıfat Fiil: Çözülecek testleri gösterdim ancak haberi olmadığını söyledi.

Çekimli Fiil: Testler hemen çözülecek, benim masaya bırakılacak.

-miş Eki

Sıfat Fiil: Bilmiş çocukları severim.

Çekimli Fiil: Her şeyi bilmiş çocuk.

Cümle Sonlarındaki Kelimelere Dikkat Ediniz.

-mez, -dik, -ecek, -miş eklerinden birini alıp kendi cümlesinin sonunda yüklem olan bir sözcük genellikle çekimli fiil olur. Bu bazen tek cümle halinde, bazen sıralı ya da bağlı cümle olarak karşınıza çıkar ancak nadir de olsa kurallı cümlenin sonundaki sözcük sıfat fiil olur. Bir sıfat fiil tek başına yüklem olmuşsa nitelediği isim düşerek adlaşmış sıfat fiil olmalı ve gizli de olsa bir ek fiil almalıdır.

Örnekler:

Her ay mutlaka deneme sınavı yapar, düzeyimizi ölçerdik. (Çekimli Fiil)

Masaya bıraktıklarım çözülecek, okula götürülecek. (Çekimli Fiil)

Bırakın, gelsinler; onlar benim tanıdıklarım. (Adlaşmış Sıfat Fiil / Tanıdığım kişiler)

Bildiğim bir şey varsa o da senin bundan sonra görev almayacağındır. (Adlaşmış Sıfat Fiil)

Taktik: Fiil soylu bir sözcüğe gelen “-dık, -dik, -duk, -dük” eki, “-dığı, -diği, -duğu, -düğü” şekline dönüşmüşse sıfat fiil eki olarak kabul ederiz. Bunların çekimli fiil örneği yoktur. Yeter ki hareketlilik anlamı taşısın. Örnek: Anlattığı olayın bazı bölümlerinde çelişki vardı.

Sıfat Fiillerin İki Görevi Vardır

1. Görevi: İsimlerin önüne gelerek onları niteler, böylece sıfat tamlaması görevini üstlenir.

Aşağıdaki örneklerde altı çizili sözcükler sıfat tamlamasını, koyu harfle vurgulanan ekler sıfat fiil ekini gösterir.

Örnekler:

Beni anlayan insanlara ihtiyacım var.

Sana gördüğüm olayları anlatacağım.

Silinecek yerleri gösterdi.

2. Görevi: Nitelediği ismin düşmesi ile adlaşmış sıfat görevini üstlenir. Bu görevle yine de fiilimsi sayılır.

Yukarıdaki örneklerde isimleri düşürerek cümleleri tekrar kuralım:

Örnekler:

Beni anlayanlara ihtiyacım var. (anlayan insanlar)

Sana gördüklerimi anlatacağım. (gördüğüm olaylar)

Silinecekleri gösterdi. (silinecek yerler)

Okuyacaklarının listesini bana ulaştırmalısın. (okuyacağın yazıların listesi…)

Onun gelmeyeceğini duyunca çok şaşırdım. (gelmeyeceğin haberini duyunca…)

Çözülecekleri masama bırakıp gitti. (çözülecek testleri…)

Ütülenenleri dolaba itinayla yerleştirdi. (ütülenen kıyafetleri…)

Kalıplaşmış Sıfat Fiil

Sıfat fiiller, tıpkı isim fiiller gibi fiilimsi özelliğinden çıkabilir. Bir varlığa ya da soyut bir kavrama ad olarak kullanılır.

Örnekler

Dolmuşun gelmesini bekliyorum. (minibüs)

Marketten birkaç tane içecek aldım. (maden suyu, meyve suyu…)

Yakacak kalmadığı için kömür almaya gitti. (odun, kömür, talaş…)

Kitap fuarına ünlü bir yazar gelecekmiş. (edebiyatçı)

Giyecekleri valizden çıkarıp dolaba yerleştirdi. (kıyafet)

Geçmişini bilmeyen toplum, emin adımlarla ilerleyemez. (mazi)

Not: Adlaşmış sıfat fiiller, fiilimsi olarak sayılır ancak kalıplaşmış sıfat fiiller hareketlilik anlamı taşımadığı için fiilimsi sayılmaz.

Sıfat Fiiller, İsim Tamlaması Kurabilir

Sıfat fiiller tıpkı isimler gibi isim tamlamasında tamlayan ya da tamlanan durumunda olabilir ancak bu tür tamlama içinde olacaksa adlaşmış sıfat fiil olmalıdır. Yani nitelediği isim düşmeli, ilgi ya da iyelik ekini almalı.

Örnekler

Anlatılanların hepsi basitti. (tamlayan durumunda)

Okunanların listesi hazırlandı. (tamlayan durumunda)

Onun söyledikleri hepimizde merak uyandırdı. (tamlanan durumunda)

Sizin kazanacağınızı söyleyemem. (tamlanan durumunda)

Zarf Fiil (Bağ Fiil, Ulaç Eylem)

Fiil soylu bir sözcüğün -ken, -alı, -asıya, -ince, -ip, -arak, -madan, -diğinde, -dıkça, -maksızın, -a, -r…-maz, -casına eklerinden birini alarak zarflar gibi zaman veya durum görevinde kullanılmasıdır.

Tamamen zarf (belirteç) olmaz çünkü hareketlilik anlamını yitirmemiştir ayrıca diğer (yer-yön, miktar, soru) görevleri de yoktur.

Örnekler

Dışarı çıkmadan önce elmalardan birkaç tanesini yedi.

Eserinde ayrılığı oldukça etkileyici bir dille ele almış.

Dışarı çıkarken montunu almayı unutma.

Bu mahalleden ayrılalı tam sekiz yıl oldu.

Yarışmayı kazanınca ödül alanına zıplaya zıplaya gitti.

Zarf Fiillerin Cümledeki Görevleri

Fiil soylu sözcüklere “nasıl?” sorusu sorularak bulunan zarf fiiller durum, “ne zaman?” sorusu sorularak bulunanlar ise zaman görevindedir.

Durum Görevindeki Zarf Fiil Örnekleri:

Vaktimiz bol olduğu için evde doyasıya yemek yedik. (Nasıl yedik?)

Seminerde elindeki notlara bakıp konuşuyordu.

Yüksek sesle konuşarak ikna edeceğini düşünme.

Parkuru hata yapmadan tamamlamış.

Bağırırcasına konuşursan arkadaşların senden uzaklaşır.

Süremiz kısıtlı olduğu için durmaksızın ilerledik.

Taraftarlar şarkı söyleye söyleye stadyuma girdi.

Zaman Görevindeki Zarf Fiil Örnekleri:

Çıktı alırken bana danışmanı istiyorum. (Ne zaman danışmasını istiyor?)

Maçtan çıkalı üç saat olmuş.

Sen uyuduğunda annenler yola çıkmış.

Sana baktıkça aklıma baban geliyor.

Beni görünce şirkette toplantı yapılacağını hatırlamış.

Zeytinler toplanır toplanmaz fabrikaya götürüldü.

Not: “güle güle” sözcüğünü ikileme olduğu için yalnızca tek fiilimsi olarak sayarız.

Not: “diye” sözcüğü -e ekini almış bir zarf fiildir. (de-y-e / di-y-e)

Not: -dığı/-diği/-duğu/-düğü/-tığı/-tiği/-tuğu/-tüğü ekleri sıfat fiilde olurken diğinde/-dığında/-duğunda/-düğünde/-diğimde/-dığımda/-duğumda/-düğümde/-tığında/-tiğinde/-tuğunda/-tüğünde/-tığımda/-tiğimde/-tuğumda/-tüğümde ekleri zarf-fiilde olur.

Örnekler:

Anlattığım olay inandırıcı değildi. (Sıfat-Fiil)

Anlattığımda herkes oradaydı. (Zarf-Fiil)

Dikkat: Fiilimsiler tür olarak fiile benzese de tür olarak isimlere daha yakındır. Çünkü isimler gibi çekim ekini alır.

Fiilimsi Bulma Taktikleri

1. Öncelikle cümlede fiil soylu sözcükleri bulunuz.

2. Bulduğunuz fiil soylu sözcüklerin hangi eki aldığına bakınız.

3. Alınan ek haber ya da dilek kipiyse çekimli fiildir, onu hemen bırakın 🙂

4. Kip eki almamışsa o sözcük üzerinde düşünmeye başlayın.

5. İsim-fiil eklerini arayın. (mayışmak)

6. İsim fiil değilse sıfat-fiil eklerini arayın. (anası mezar dikecekmiş)

7. Bu maddeye gelmişseniz muhtemelen sıfat-fiil de değildir. Zarf-fiili bulmanın iki yolu var. Önce aldığı eke bakabilirsiniz. Ancak eklerin isim-fiil ya da sıfat-fiil gibi tam kodlama hali yok. (Kenyalı asiye ince ipi araklamadan gittiğinde oldukça gençti buna maksızın, -a, -r…-maz, -casına ekleri sonradan dahil edilir.) 2. yol: Fiil soylu sözcüğün başka bir fiilin zamanı ya da durumu olduğunu görüyorsanız zarf fiil ekini almış olabilir.

Unutmayın

İsim-fiilden -ma/-me eki olumlu olmak zorundadır, diğer fiilimsi ekleri olumsuz olabilir.

-mez, -ar, -dik, -ecek, -miş ekiyle oluşan sıfat-fiil; nadiren tek başına yüklem olur. O yüzden kurallı cümlede sonda olan fiil soylu sözcüğün fiilimsi olma ihtimali çok düşüktür.

Fiilimsilerin Genel Özellikleri

1) Fiilimsiler, tıpkı fiiller gibi hareketlilik anlamı taşısa da isimlere daha yakındır. Bu nedenle isimlere gelen çekim (iyelik, tamlayan, hal, çoğul, ek eylem) eklerini alır.

Örnekler:

Oku-duk-lar-ım-dan (Sıfat fiil ekinden sonra sırasıyla çoğul, iyelik ve hal ekini almıştır.)

Bak-ma-ma-sı-y-mış (Aldığı ekler sırayla olumsuzluk, isim fiil, iyelik, kaynaştırma ve ek eylem ekidir.)

2) Yüklemin haricinde bulunan fiilimsiler cümleyi birleşik hale getirir ve her biri yan cümleciği oluşturur.

Örnek: Beni dinlemesi gerektiğini biliyor.

Cümle fiilimsi aldığı için (“dinlemesi” isim fiil ve “gerektiğini” adlaşmış sıfat fiil) birleşik yapılıdır. Ayrıca bunlar cümlede iki yan cümleciği oluşturur.

Örnek: Tahtaya bakmadan konuyu anlatmak kolay değildi.

“Bakmadan” ve “anlatmak” fiilimsileri cümlenin iki yargılı olmasını sağlamıştır.

3) İsim ve sıfat fiiller -dır, -(i)di, -(i)miş ek eylemlerinden birini alarak yüklem olur.

Örnek: En sevdiği iş uyumakmış. (“uyumak” isim fiili “-mış” ek eylemini alarak yüklem olmuştur.)

Örnek: Masadakiler çözülenlerdir. (“çözülenlerdir” adlaşmış sıfat fiil ek eylem sayesinde yüklem olmuştur.)

4) Fiilimsi ekleri yapım ekleridir çünkü bunlar sözcüğün türünü değiştirerek isim, sıfat ya da zarf olmasını sağlar.

5) Fiilimsiler haber ya da dilek kiplerini alamaz.

6) Fiilimsiler de olumsuzluk ekini alır.

7) İsim ya da sıfat fiiller kalıcı ad olabilir ancak zarf fiiller olamaz.

8) Fiilimsi ekleri isimlerde veya kökün içinde olmaz.

Örnekler:

Parmağına diken battı. (İsim Kökü)

Kıyafeti diken görevliye baktı. (Sıfat Fiil)9) Fiilimsiler isim çekim ekini alabilir ama fiil çekim ekini alamaz.

Fiilimsiler ile Cümlenin Ögeleri Arasındaki Bağlantı

Fiilimsiler bazen tek başına veya öbek (söz grubu) halinde bir ögeyi oluşturur.

Yüklem İçinde Tek Başına veya Söz Grubu Halinde Olan Fiilimsiler

Tüm fiilimsi türü yüklem içinde söz grubu halinde olabilir ancak tek başına yüklem olanlar isim fiil veya sıfat fiildir. Onlar da tıpkı isimler gibi ek eyleme ihtiyaç duyar.

Örnekler:

Panoda yer alan isimler, kazananlardı. (Sadece adlaşmış sıfat fiilden oluşan yüklem)

Sepettekiler, yıkanacak çamaşırlarmış. (Sıfat tamlamasından oluşan yüklem)

Özne, Nesne, Yer Tamlayıcısı ve Zarf Tümleci İçinde Yer Alan Fiilimsiler

Fiilimsiler tamlamaya bağlı söz grubu halinde veya tek başlarına bir ögeyi oluşturur.

Örnekler:

Arkasındakilere baktı ve birden yürümeye başladı. (yer tamlayıcısı)

Eskiyenleri, giysi toplama kutularına attılar. (nesne)

Ezberlemek zor olduğu için hemen sıkılıyormuş. (zarf tümleci)

İsteyenler, kütüphane işlerinde bana yardım etsin. (özne)

Atılacaklardan süs eşyası yaptı. (yer tamlayıcısı)

Dünkü olayı anlatmayı istemiyormuş. (nesne)

Duvarı boyadığımız gün misafir gelmişti. (zarf tümleci)

Fiilimsi Etkinlikleri

Aşağıdaki fiilimsileri bulup türlerini yazınız.

1. Dışarı çıkmadığı için balkonda oturup güneşin batışını izledi.

2. Onunla konuşmak istemediği için toplantıya katılmadı.

3. Baloda giyersin diye getirdiğim kıyafeti yırtmışsın.

4. Bu seride hata olduğu fark edilince yenisini tasarlama kararı alındı.

5. Halkın anlayabileceği bir dille yazılmış olan bu kitap gerçek bir şaheserdir.

6. “Eleştirmenlerin eserlerim hakkındaki düşüncelerine önem vermem.” diye düşünen sanatçılar var. Böyle düşünenler sanatlarının ancak kendini tekrar etmesine neden olur.

7. Bilgisayarların hayatımıza çok fazla bulaştığı bir çağda bilgiye ulaşmak ve çok uzaklardaki insanlarla iletişim kurmak son derece kolay hale gelmiştir, ancak yan odadaki kardeşimizle veya ailenin diğer fertleriyle artık ne kadar iletişim kurabiliyoruz?

Sıkça Sorulan Sorular