Özne Yüklem Uyumsuzluğu

İşte, özne yüklem uyumsuzluğu konu anlatımı:

Özne Yüklem Uyumsuzluğu

Özne ile yüklem arasında tekillik çoğulluk, olumluluk olumsuzluk ve kişi bakımından uyumun olması gerekir. Buna uyulmadığında anlatım bozukluğu meydana gelir. Şimdi, bu şartların her birini sırayla inceleyelim:

A) Tekillik Çoğulluk Uyumu

Özne tekilse yüklem de tekil olur.

Örnek: Küçük çocuk elindeki tepsiyi sıkıca tutarak gidiyordu.

Özne insan olup çoğul ekini almışsa yüklem tekil veya çoğul ekini alabilir.

Örnekler:

Çocuklar ellerindeki paketi özenle taşıyordu. (doğru)

Çocuklar ellerindeki paketi özenle taşıyorlardı. (doğru)

Özne herhangi bir kavram, olay, ya da insan dışı varlıktan oluşmuş ve çoğul ekini almışsa yüklem tekil olur.

Örnekler

İçimdeki duygular beni kontrol edemezler. (Yüklem “-ler” çoğul ekini alamaz.)

Kıyafetlerin tamamı üç saatte ütülendiler.

Yapılan iyilikler er ya da geç geri dönerler.

Kişileştirme yoluyla insan özelliği kazanmış varlıklar çoğul ekini alıp özne olduğunda yüklem tekil veya çoğul ekini alabilir.

Örnekler

Kuşlar dalların üzerinde neşeyle şarkı söylüyordu. (doğru)

Kuşlar dalların üzerinde neşeyle şarkı söylüyorlardı. (doğru)

B) Olumluluk Olumsuzluk Bakımından Uyum

“Tümü, çoğu, tamamı, herkes” gibi belgisiz zamirler olumlu; “hiçbiri, kimse, hiç kimse” gibi belgisiz zamirler olumsuzluk bildirir. Bu zamirler özne olup anlamına uygun yüklemlerle kullanılmadığında anlatım bozukluğuna neden olur.

Örneğin “Kimse film izlemiyor, aralarında konuşuyordu.” bu cümlede olumsuzluk bildiren “kimse” sözcüğü aynı cümledeki “izlemiyor” yüklemiyle anlam bakımından uyum sağlıyor ancak virgülden sonraki cümlenin yüklemi olumlu olduğu için onunla uyum sağlamıyor. O yüzden virgülden sonra “herkes” öznesinin gelmesi gerekir.

Düzeltme: Kimse film izlemiyor, herkes aralarında konuşuyordu.

Örnekler

Yarınki çalışmaya herkes katılsın ve geç gelmesin.

Açıklama: Olumluluk anlamı bildiren “herkes” öznesi bulunduğu cümlenin yüklemiyle uyumlu ancak ikinci cümlenin yüklemi olumsuz olduğu için “ve” bağlacından sonra “kimse” öznesi gelmeli.

Düzeltme: Yarınki çalışmaya herkes katılsın ve kimse geç gelmesin.

Bu havada kimse dışarı çıkmadı, film izledi.

Açıklama: Olumsuzluk anlamı bildiren “kimse” öznesi bulunduğu cümleye anlam bakımından uysa da virgülden sonraki ikinci cümleyle uyuşmuyor. O yüzden virgülden sonra “herkes” öznesinin gelmesi gerekir.

Düzeltme: Bu havada kimse dışarı çıkmadı, herkes film izledi.

Ağaçtakilerin tümü çürümüş, o yüzden toplanmadı.

Açıklama: İlk cümlede “ağaçtakilerin tümü” öznesi, virgülden sonraki ikinci cümleye anlam bakımından uymamakta. O yüzden ikinci cümleye “hiçbiri” öznesinin gelmesi gerekir.

Düzeltme: Ağaçtakilerin tümü çürümüş, o yüzden hiçbiri toplanmadı.

Hiç kimse bu haksızlığı kabul etmez hatta tepki gösterir.

Açıklama: İlk cümlede “hiç kimse” öznesi “hatta” bağlacından sonraki cümleyle uyuşmamakta. O yüzden bağlaçtan sonra “herkes” öznesinin gelmesi gerekir.

Düzeltme: Hiç kimse bu haksızlığı kabul etmez hatta herkes tepki gösterir.

C) Kişi Bakımından Uyum

Yüklemler, öznenin bildirdiği kişiye uygun ek almadığında anlatım bozukluğu olur.

Örneğin “Sunumdaki şiirleri sen ve ben okuyacağım.” cümlesinde özne “sen ve ben”dir. Yani 1. çoğul (biz) şahıstır ancak yüklem 1. tekil (ben) şahısta çekimlenmiş.

Düzeltme: Sunumdaki şiirleri sen ve ben okuyacağız.

Örnekler

Metindeki hataların tamamını iki saate sadece Pınar’la ben düzeltebilirim.

Özne: 1. çoğul şahıs (Pınar’la ben)

Yüklem: 1. tekil şahıs (ben)

Düzeltme: Metindeki hataların tamamını iki saate sadece Pınar’la ben düzeltebiliriz.

Gelen konukları ağabeyinle sen ağırlayacaksın.

Özne: 2. çoğul (ağabeyinle sen)

Yüklem: 2. tekil (sen)

Düzeltme: Gelen konukları ağabeyinle sen ağırlayacaksınız.

Özensizce yapılan işleri ne sen ne de ben kabul ederim.

Özne: 1. çoğul (ne sen ne de ben)

Yüklem: 1. tekil (ben)

Düzeltme: Özensizce yapılan işleri ne sen ne de ben kabul ederiz.

Sen ve Orhan piknik alanından ayrılmayacak.

Özne: Sen ve Orhan (siz)

Yüklemin aldığı kişi eki: 3. tekil şahıs.

Açıklama: Gördüğünüz gibi yüklemin aldığı kişi eki, özneyle uyum sağlamalı.

Düzeltme: Sen ve Orhan piknik alanından ayrılmayacaksınız.

Sıkça Sorulan Sorular