İşte, YKS fiilde çatı konu anlatımı:

Fiilde Çatı Konu Anlatımı

A) Özne – Yüklem İlişkisine Göre Fiilde Çatı

1) Etken Çatılı Fiiller

➤ Eylemi yapan bellidir.
➤ Bu fiiller “başkası tarafından” sözüyle okunamaz.
➤ Gerçek özneyi kabul eder.
✔️ Örneğin “Çocuklar bahçede kovalamaca oynuyordu.” cümlesinde altı çizili fiil “başkası tarafından” sözüyle okunamaz. Çünkü işi yapan bellidir (çocuklar).
✔️ Örnek: “Bayram harçlıklarıyla kendine güzel bir kıyafet aldı.” cümlesinde özne gizli haldedir ancak işi yapan yine bellidir.

✔️ Örnekler
– Görevliler bahçeyi temizliyordu.
– Sabahları düzenli olarak yürüyüş yaparım.
– Kuşlar sabahın erken saatlerinde ötmeye başlamıştı.
– Sahadaki oyuncuyu çağırdı.
– Öğrenciler teneffüste top oynadı.
– Kendisiyle alay ettikleri için çok kızdı.
– Her bir not için birer satır boşluk bırakın.
– Masanın üzerindeki kitapları özenle topladı.
– Saatlerce yemek yemediği için çok acıkmıştı.
– Reşat Nuri Güntekin’in “Akşam Güneşi” adlı eserini okuyorum.

🔥 Dikkat: Etken çatılı fiiller “-l, -n” çatı ekini almaz.

2) Edilgen Çatılı Fiiller

➤ Eylemi yapan belli değildir.
➤ Bu fiiller “başkası tarafından” sözüyle okunabilir.
➤ Bu fiillerin yüklem olduğu cümlelerde özne sözdedir.
➤ Örneğin “Ağaçların kuruyan dalları budandı.” cümlesinde “budandı” fiilini “başkası tarafından” ifadesiyle okuyabiliyoruz. Çünkü budama işini yapan belli değil.

🔥 Dikkat: Etken çatılı fiiller “-l, -n” çatı ekinden birini alır.

✔️ Örnekler
– Eskimiş kıyafetler bir kenara atıldı.
– Bu konu daha önce de anlatıldı.
– Yarışmacılar bir saat sonra salona alındı.
– Açılmayan şemsiyeler koliye bırakıldı.
– Bu bina geçen yıl restore edildi.
– Törende üç şiir ve bir düz yazı okundu.
– Fuarda yeni araçların tanıtımı yapıldı.
– Sorular dikkatlice okunmadan cevaplanmamalı.
– Ağaçtaki cevizler üç günde toplandı.
– Sınıflar her sabah düzenli olarak temizlenir.

📌 Not: Yukarıdaki örneklerde görüldüğü gibi özne, eylemi gerçekleştiren değil; eylemden etkilenen konumdadır.

📌 Not: Sözde öznelerin bulunduğu cümlelerde işi yapan ögeye örtülü özne denir. Bu özneler “tarafından” sözüyle okunur.
Örnekler:
– Kazalı araçlar şoförleri tarafından kenara çekildi. (Sözde Özne: kazalı araçlar, örtülü özne: şoförler)
– Bahçedeki yapraklar görevliler tarafından itinayla temizlendi. (Sözde özne: bahçedeki yapraklar, örtülü özne: görevliler)

3) Dönüşlü Çatı (Dönüşlü Fiil)

➤ Bu fiiller “-l, -n” çatı ekinden birini alır.
➤ Gerçek özneyi kabul eder. Bu nedenle “birileri tarafından” sözüyle okunamaz.
➤ Özne hem işi yapan hem de yaptığı işten etkilenen bir ögedir.

✔️ Örnekler
– Kendisini dinlemediğiniz için çok kırılmış.
– Yeni saç modelini beğenmediği için tekrar tarandı.
– Film çok sıkıcı olduğu için salondakiler yavaş yavaş dışarı süzüldü.
– Sonuçların iyi çıktığını duyunca anneme sarıldım.
– Uzun süre yürüyüş yaptıktan sonra biraz soluklandı.
– Poşetteki ekmek birkaç gün içinde küflendi.
– Yeni çalışma ortamı nedeniyle biraz gerildi.
– Kalabalık, konserden sonra yavaş yavaş dağıldı.
– Deniz suyu sabaha doğru kayalıkların gerisine çekildi.
– Tüm gün çalıştıktan sonra nihayet dinlendi.

🔥 Dikkat: Dönüşlü fiillerin bulunduğu cümlede nesne bulunmaz çünkü yapılan eylem özneye geri döner.

🔥 Taktik: Dönüşlü fiiller genellikle günlük hayatta kişisel bakım, ruh hâli ve bireysel davranışlarla ilgili eylemlerde görülür.

🔥 Dikkat: Bazı fiiller kullanıldığı cümleye göre edilgen ya da dönüşlü olabilir. Edilgen ve dönüşlü çatılar “-l ya da -n” çatı ekini alır. Bu nedenle ayırt etmekte zorlanan olabilir. Bunların aralarındaki önemli farklardan biri de şudur: Edilgen çatılı fiil sözde özne, dönüşlü ise gerçek özneyi kabul eder. Ayrıca edilgen çatı “başkası tarafından” ifadesiyle okunabilir, dönüşlü ise bununla okunamaz.

✔️ Örnekler
– Senin için her türlü zorluğa katlandım. (dönüşlü)
– Ütülenen gömlekler, renklerine göre katlandı. (edilgen)
– Oğluna kızan kadın, mutfakta bir süre söylendi. (dönüşlü)
– Gittiğimiz düğünde hareketli şarkılar söylendi. (edilgen)
– Kaldırımda yürüyen adam birden kenara çekildi. (dönüşlü)
– Kazalı araç yolun sağına çekildi. (edilgen)
– Sporda terleyen çocuk bir süre sonra yıkandı. (dönüşlü)
– Yeni doğan bebek dün yıkandı. (edilgen)

4) İşteş Çatı (İşteş Fiil)

➤ Birden çok özne tarafından gerçekleştirilir
➤ Eylem karşılıklı ya da birliktelik anlamını bildirir.
➤ Bu fiiller”-ş” çatı ekini alır.
➤ Gerçek özneyi kabul eder.

✔️ Örnekler:
– Yıllardır birbirini görmeyen iki eski dost parkta karşılaştı. (karşılıklı)
– Tiyatronun komik bir sahnesinde izleyiciler kısık sesle gülüştü. (birlikte)
– Otobüsün gelmesini bekleyen yolcular bir süre dertleşti. (karşılıklı)
– Uzun süre birbirini görmeyen eski dostlar yemekten önce selamlaştı. (karşılıklı)
– Araba lastiği patlayınca ağaçtaki kuşlar birden uçuştu. (birlikte)
– Aralarında tartışan gençler bir süre sonra dövüştü. (karşılıklı)
– Birçok işçi servis gelene kadar durakta bekleşti. (birlikte)
– Kurbanlık koyun için iki taraf hararetle tokalaştı. (karşılıklı)
– Sabah sporu için gençler stadyumda koşuşturuyordu. (birlikte)

B) Nesne – Yüklem İlişkisine Göre Fiilde Çatı

1) Geçişli Çatılı Fiiller

➤ Nesneyi kabul eden fiillerdir.
➤ Anlamına göre iş (kılış) bildirir.
➤ Bu tür fiiller “onu” ya da “neyi?” sözüyle okunur.
✔️ Örneğin “Öğretmen, örnekleri tahtaya yazdı.” cümlesinde altı çizili fiil “onu” sözüyle okunabildiği için geçişlidir.

✔️ Örnekler
– Onun için bir hediye aldım. (“Onu aldım” cümlesi anlamlı olduğu için geçişlidir.)
– Sana yaşadıklarımı anlatacağım. (“Onu anlatacağım.” geçişlidir.)
– Daha dün anlattığım konuyu unutmuşsun.
– Üşüdüğü için ablasının hırkasını giydi.
– Deneme sınavında çözemediği soruları sordu.
– Gönlünü almaya çalışan arkadaşını affetti.
– Yıllardır görmediğim akrabamı hemen tanıdım.
– Konunun en zor kısmını sonunda anladım.
– Yarışmadaki zor soruları bile bildi.
– Kimseye haber vermeden toplantıyı terk etti.

🔥 Uyarı: Bazı geçişli fiillerin yüklem olduğu cümlelerde nesne olmayabilir ama bu onların nesneyi kabul etmediği anlamına gelmez.
✔️ Örnekler
– Şehrin tüm kitapçılarında gün boyu hiç üşenmeden aramıştım. (Cümlede nesne yoktur ancak “Onu aramıştım” anlamlı olduğu için geçişli sayılır.)
– Mağazanın önünden geçerken gördüm. (onu)
– Herkesin yanında ve telaşla anlattı. (olayı)
– Bol suyla yıkayıp küçük tencerenin içine koydu. (sebzeleri)

2) Geçişsiz Çatılı Fiiller

➤ Nesne almayan fiillerdir.
➤ Anlamına göre durum bildirir.
➤ Bu tür fiiller “onu” ya da “neyi?” sözcüğüyle okunamaz.
✔️ Örneğin “Güneş yavaş yavaş batıyor.” cümlesinde altı çizili fiil “onu” sözüyle okunamadığı için geçişsizdir.

✔️ Örnekler
– Odasına geçip biraz uyudu. (“Onu uyudu” anlamsız olduğu için geçişsizdir.)
– Kalemi bana verip gitti. (“Onu gitti” anlamsız, geçişsizdir.)
– Depodaki su günden güne azalıyordu.
– Dışarıda çalıştığı için çok yorulmuş.
– Çalışma yapmak için odasına gitti.
– Kitabın ön sözünü okumak için sandalyeye oturdu.
– Yolun karşısındaki markete doğru ilerledi.
– Bu şekildeki dayatmacı tavırların sana yakışmadı.
– Takım, üst tura çıkamayınca çok üzüldü.
– Bulutların dağılmasıyla güneş tekrar göründü.

🔥 Uyarı: Bazı fiiller cümlede kazandığı anlama göre geçişli veya geçişsiz olabiliyor. Hata yapmamak için cümleyi baştan sona kadar okumak, sonra fiili “onu” sözcüğüyle okuduktan sonra anlamda bozulma olup olmadığını kontrol etmek gerekir.
✔️ Örnekler
– Dolmuş az önce buradan geçti. (geçişsiz)
– Yarışmada arkadaşını geçti. (geçişli)

3) Oldurgan Çatı (Oldurgan Fiil)

➤ Geçişsiz çatılı eylemlerin “-t, -r, -tır” eklerinden birini alarak geçişli hale gelmesidir.

✔️ Örnekler
– Elindeki oyuncağı alınca çocuğu ağlattı.
– Aniden çıkan gürültü hepimizi korkuttu.
– Bavula sığmayan eşyaları çıkardır.
– Daldaki olgunlaşmış elmaları kopardı.
– Bebeği ninni söyleyerek uyuttu.
– Dolaptaki yemeği hemen pişirdi.
– Anlattığı bir olayla salondakileri güldürdü.
– İtfaiye ekipleri yoğun uğraşla yangını söndürdü.

4) Ettirgen Çatı (Ettirgen Fiil)

➤ Geçişli çatılı eylemlerin “-t, -r, -tır” eklerinden birini alarak geçişlilik derecesinin artmasıdır.
➤ Bu fiillerin bulunduğu cümlede özne eylemi kendisi yapmaz, başkasına yaptırır.

✔️ Örnekler

– Sırası gelen öğrencilere şiir okuttu.
– Odada bağırdığı için haberleri kimseye dinletmedi.
– Çocuğa bol köpüklü ayran içirdi.
– Yaşanan olayı Cemal’e söyletti.
– Trafik yoğun olduğu için yolcuları durakta bekletti.
– Yaşanan olayı görevliye tutanakla yazdırdı.

📌 Not: Oldurgan ve ettirgen çatılı fiiller geçişli çatılı gibi nesne alabilir.

📌 Not: Ettirgen çatılı fiiller, sondaki “-t, -r, -tır” ekini almadan önce ya geçişlidir ya da oldurgandır. Yani ettirgen fiiller bazen bu “-t, -r, -tır” eklerinden ikisini alabilir.
Örnekler: beklettir, içirt, uyuttur ya da koşturt gibi örnekler.

🔥 Dikkat: -l ve -n çatı ekleri nesneyi kabul etmez. Bu yüzden edilgen ve dönüşlü çatılı fiiller “-t, -r, -tır” çatı ekini almadığı sürece geçişsiz sayılır.

🔥 Önemli: İsim yüklemli cümlelerde çatı özelliği aranmaz. Çatı özelliği sadece fiillerde aranır.
Örnek: Aldığımız elmaların içinde kurt vardı. (İsim yüklemli olduğu için çatı aranmaz.)

🔥 Uyarı: İsimden türeyip fiil olan sözcüklerde çatı özelliği aranabilir.
Örnek: Gömleği zamanla pembeleşmiş. (“pembe” sözcüğü isim olsa da “-leş” yapım ekini alarak fiile dönüşmüştür. Çatı özelliği aranır. Hatta öznesine göre etken, nesnesine göre geçişsiz olduğunu söyleyebiliriz.)

Alıştırmalar

Aşağıdaki cümlelerde fiillerin çatılarını örnekteki gibi bulunuz.

Duvarı kimin çizdiğini gördün mü? (Etken / Geçişli)

Burada birbirimize her zaman yardım etmeliyiz. (………….. / …………..)

Odamdan hafif bir müzik sesi geliyordu. (………….. / …………..)

Eylül ayının ilk haftası önemli bir toplantı yapılacak. (………….. / …………..)

Çalışma saatlerini netleştirmek için müdürle görüştü. (………….. / …………..)

Öğrenciler teneffüste bahçeye yayıldı. (………….. / …………..)

Sıkça Sorulan Sorular

🔽 Bu notu indir.