Cümle Türleri Konu Anlatımı

İşte, cümle türleri konu anlatımı:

Cümle Türleri Konu Anlatımı

A) Yüklemin Yerine göre Cümleler

1. Kurallı Cümle

– Yüklemi sonda olan cümlelerdir.
– Aşağıda altı çizili sözcükler, bulunduğu cümlelerin yüklemleridir.
– Bunların her biri cümle sonunda olduğu için kurallı cümleyi oluşturur.
Örnekler:
– İyi bir çalışmadan sonra eğlenceli bir tatildeyim.
– Duvara renkli şekillerle desen çalışması yaptılar.
– Kara gözleriyle çocuğa bakınca birden yumuşadı.
– Donmuş gıdaları son kullanım tarihine göre tüketmeliyiz.
– Eşyaları yerleştirdikten sonra bagajı kapadı.

2. Devrik Cümle

– Yüklemi başta ya da cümle içinde bulunan cümlelerdir.
– Genellikle yazar ya da şairlerin tercih edebileceği bir üslup biçimidir.
– Aşağıda altı çizili yüklemlerin her biri sonda yer almadığı için devrik cümleyi oluşturur.
Örnekler:
– Mis gibi toprak kokusu yayıldı ılık bir bahar yağmurunun ardından.
– Raflardaki uygun yerlere bıraktım yeni gelen ürünleri.
– Konuşmanın rengi değişti eleştirinin dozu artınca.
– Tükendim artık onun bu suçlayıcı tavırlarından.
– Kelepçe takıldı mağazada kavga çıkaran adama.
– Kaldırıma saçıldı balkondan düşen oyuncaklar.

Not: Yüklemi olmayan cümleler eksiltilidir ayrıca anlamca tamamlanmadığı için sonunda üç nokta bulunur.
Örnek: “Arkadaşları tarafından dışlanmış bir çocuğun içinde bulunduğu yalnızlığı…“

B) Yüklemin Türüne göre Cümleler

1. Fiil Cümlesi

– Yüklemi tür olarak fiilden oluşan cümlelerdir.
– Bu tür cümlelerde yüklemler kip ve kişi ekini alan, yani çekimli fiilden oluşmuş sözcüklerdir.
– Aşağıda, altı çizili yüklemlerin her biri çekimli fiildir.
Örnekler:
– Uzun süren arkadaşlıklar böyle sebepsiz yere sona eremez.
– Sana bu çalışmayı kabul etmeyeceklerini söylemiştim.
– Yeni ortamına çok çabuk alıştı.
– Donuk bakışlarıyla beni anlamsız anlamsız süzdü.
– Artık argo kelimeleri kullanmayı bırakmalısın.

2. İsim Cümlesi

– Ek eylem almış isim, adlaşmış sıfat, zamir, edat ya da fiilimsiden oluşan cümlelerdir.
– Bu sözcükler ek eylem alarak tek başına ya da söz öbeği halinde yüklem olmuştur.
– Aşağıda altı çizili isimlerin her biri ek fiil alıp yüklem olmuştur.
Örnekler:
– Bu gezi, onun iş yerindeki son yolculuğuymuş. (İsim, ek eylem alıp yüklem olmuş.)
– Yağmurdan sonra gökyüzü masmaviydi. (Adlaşmış sıfat, ek eylemle yüklem olmuş.)
– Tarladaki ekinden ağaçtaki meyveye kadar hepsi onundu. (Zamir, ek eylem alıp yüklem olmuş.)
– Takıma yeni katılan çocuk biraz sessiz gibiydi. (Edat ek eylem alıp yüklem olmuş.)
– Bu masada yapacağımız tek iş, evrakları tarihine göre sıralamaktır. (İsim fiil yüklem olmuş.)
– Bu salondakilerin çoğu başarılı olanlardı. (Sıfat fiil yüklem olmuş.)

Not: Kurallı cümlede sondaki “değil” edatı, yüklemin türünü belirlemez. Önceki sözcüğün türüne bakmak gerekir. Aşağıda “değil” edatından önce bulunan ve altı çizili olan sözcükler yüklemdir ve onların türü cümlenin türünü belirlemiştir.
Örnekler:
– Böyle bir konuşma yaptın diye seninle küsecek değilim. (Fiil yüklemi)
– Bu stanttaki kitapların bazıları pahalı değildi. (İsim yüklemi)

Kurallı Fiil Cümlesi

Çekimli fiil cümlenin sonunda ve yüklem durumundadır.
Örnek: Bulutları da etkisi altına alan kızıl gökyüzü, güneşin batmakta olduğunu haber vermişti.

Kurallı İsim Cümlesi

Ek eylem almış isim, adlaşmış sıfat, zamir, edat ya da fiilimsi cümlenin sonunda ve yüklem durumundadır.
Örnek: Öğretmenler odasına ilk girdiğimde karşılaştığım en güzel manzara buydu.

Devrik Fiil Cümlesi

Çekimli fiilden oluşan yüklem cümlenin sonunda bulunmaz.
Örnek: Sabahın erken saatlerinde kalkıp fırına doğru yol almıştı Hasan Bey.

Devrik İsim Cümlesi

Ek eylem almış isim, adlaşmış sıfat, zamir, edat ya da fiilimsi cümlenin sonunda değil de başta ya da cümle içinde yüklem görevindedir.
Örnek: Hepimizin hakkıdır eğlenmek ve gezmek.

C) Anlamına göre Cümle Türleri

1. Olumlu Cümle

Yüklemi anlamca olumlu olan cümlelerdir.
Örnekler:
– Burada görevli olan tek kişi benim.
– Elindeki bukette rengârenk çiçekler vardı.
– Mandalina üretmek için bazı ağaçlara aşılama yapıldı.
– Bu metni okudun mu bana hak vereceksin.
– Yazarın dili kullanmadaki başarısı okurun dikkatini çekmiş.

2. Olumsuz Cümle

– Yüklemi anlamca olumsuzluk bildirir.
– Genellikle “-ma/-me” ekini ya da “değil” edatını alır.
Örnekler:
– Düğünde yediğimiz pasta lezzetli değildi.
– Yarınki eğlence için giyeceğim bir kıyafet kalmamış.
– Rengârenk ormanların manzarası karşısında büyülenmemek mümkün değil.
– Apartman yöneticisinin hitap etme yeteneği beklediğim gibi değildi.
– İşim olduğu için kıyafetleri bugün ütülemeyeceğim.

Not: Olumlu ya da olumsuz cümlelerde yargının gerçekleşip gerçekleşmediğine veya olup olmadığına bakarız. Kişisel değer yargılarımıza göre veya başımıza gelmesini isteyip istemeyeceğimize göre bakmamalıyız. Örneğin “Ahmet buraya gelmedi.” cümlesinde yüklem gelme işinin gerçekleşmediğini bildirdiği için olumsuzdur. “Önüne bakmadığı için yere düştü.” cümlesinde düşme işi istenmeyen bir durum olsa da gerçekleşmiştir, o yüzden olumludur.

Not: Bir cümlede yargının gerçekleşip gerçekleşmediğine veya olup olmadığına bakmanın iki yolu vardır. Bunlardan biri anlam, diğeri yapıdır.(biçim) Yüklemler “-ma/-me” olumsuzluk ekini ya da “değil” sözcüğünü almışsa biçimce (yapıca) olumsuzdur ancak gerçekten de olumsuzluk bildirmiş mi, ona bakmak gerekir. İşte, cümlede asıl bildiren yargıya bu şekilde bakarız. Örneğin “Seni hiç üzer miyim?” cümlesinde yüklem herhangi bir olumsuzluk eki ya da sözcüğü almadığı için yapıca (biçimce) olumlu ancak üzmeyeceğini vurguladığı için anlamca olumsuzdur. Bu ikili değerlendirmeyi her cümlede yapmaya gerek yoktur ancak yapı ve anlam yönünden farklılığın olduğunu gördüğümüz cümleleri bu yöntemle değerlendirebiliriz.
Örnekler:
– Burada yok yok. (Biçimce olumsuz, anlamca olumlu.)
– Masada ne kalem ne de silgi vardı. (Biçimce olumlu, anlamca olumsuz.)
– Senin gönlünü almadan otobüse biner miyim? (Biçimce olumlu soru, anlamca olumsuz.)
– Seni anlamıyor değilim. (Biçimce olumsuz, anlamca olumlu.)

3. Soru Cümlesi

Soru anlamı taşıyan, cevap bekleyen cümlelerdir.

Örnekler:
– Son günlerde neden böyle durgunsun?
– Aramızda kurallara uymayan kimmiş?
– Bu kitaptan beklentiniz neler?
– Denize varmamıza kaç dakika kaldı?
– Ağaçtan düşen olgunlaşmış elmaları nereye bıraktınız?

Not: Soru sözcüğü (neden, niçin, niye, ne zaman, mi…) bulunan her cümle cevap beklemez. Örneğin “Onun neden böyle yaptığını bilmiyorum.” cümlesinde “neden” sözcüğü cevap beklemez, bu yüzden soru işaretini de kullanmayız.

Not: Bazı cümlelerde soru işareti olmasına rağmen doğrudan cevap beklemez, bunun yerine bilinen bir durumu vurgulama veya rica etme gibi anlamlar bildirir. Bu yüzden gerçek değil, sözde soru cümlesi olur.
Örnekler:
– Fırsatını bulup da oraya gitmemek mümkün mü? (Cevabı belli.)
– Bu kadar çalışmanın ardından düşük bir puan alır mıyım hiç? (Cevabı belli.)
– Sen olmadan eğlenceye katılabilir miyim? (Cevabı belli.)
– Markete gidiyorsan bana da ekmek alır mısın? (Rica etme anlamı var.)

4. Ünlem Cümlesi

Genellikle “korkma, sevinme, şaşırma, üzülme, acıma…” gibi duygu bildiren sözcüklerin içinde bulunduğu cümlelerdir.
Örnekler
– Eyvah, patrona haber vermedim.
– Tüh! anahtarları unuttum.
– Senin için harcadığım emeğe yazık!
– Aaa! Bu kadarı da fazla.

D) Yapısına göre Cümle Türleri

Bir cümlede yüklemin başka yüklem, fiil ya da fiilimsiyle olan ilişkisini veya tek başına olması içinde bulunduğu cümlenin yapısı üzerinde etkisi vardır. Bu etkiye göre cümleyi basit, birleşik, sıralı ya da bağlı olmak üzere dörde ayırırız. Bu başlıklara geçmeden önce aşağıdaki kavramları bilmekte fayda var:

Temel Cümle: Yüklemin kendisine doğrudan bağlı olan cümledir, o yüzden yüklem sayısı kadar temel cümle vardır.

Yan Cümle: Yüklemin haricinde bulunan fiil ya da fiilimsiye bağlı söz gruplarıdır, bu nedenle yüklemin dışındaki fiil ya da filimsinin her biri yan cümle sayısını verir.

Yargı: Cümlenin taşıdığı anlamdır. Cümlede yüklem, fiil ve fiilimsilerin her biri bir yargı bildirir.

1. Basit (Tek Yüklemli) Cümle

– Tek yargısı bulunan cümlelerdir.
– Yüklem sadece bir tanedir.
– Bunlar aynı zamanda temel cümledir.
– Yüklemin dışında fiil ya da fiilimsi yoktur.
– Bu nedenle yan cümlecik bulunmaz.
– Genellikle kısa anlatımlarda görülür.

Açıklamalı Örnekler

Dünkü gezi eğlenceli geçti.
Açıklama: Yüklem “geçti” sözcüğüdür ve bunun dışında yargı bildiren başka bir sözcük yok.

Elinin altındaki kitaba dikkatle baktım.
Açıklama: Yüklem “baktım” kelimesidir. Bunun dışında başka bir yüklem ya da tek yüklemin dışında herhangi bir fiil ya da fiilimsi yoktur.

Örnekler
– Karşımızdaki deniz masmaviydi.
– Dilinin sadeliğini kitabın ilk sayfalarında anlıyorsunuz.
– Ringde rakibinin yumruklarına zor dayanabildi.
– Gerideki köpeğin gölgesi ayak uçlarıma kadar uzanıyordu.
– Burası Selçuklular Dönemi’nin önemli şehirlerinden biri.

2. Birleşik Cümle

– Tek yüklemli cümlelerin içinde en az bir tane fiil ya da fiilimsinin olmasıdır.
– Bu tür cümlelerde yüklemler bir yargı bildirir ve temel cümleyi oluşturur, yüklemin haricindeki her bir fiil ya da fiilimsi birer yargı bildirir ve yan cümleyi oluşturur.
– Bu yapıdaki cümlelere birden çok yargılı cümleler de deriz.
– Birleşik cümleleri “girişik birleşik, iç içe girmiş birleşik, “ki”li birleşik ve şartlı birleşik” olmak üzere dört başlığa ayırırız.

a. Girişik Birleşik Cümle

Tek yüklemli cümlelerde yüklemin dışında en az bir fiilimsinin olmasıdır.
Aşağıdaki fiilimsilerin her birinin altını çizdim, bunlar yüklemin haricinde olup cümlede bir yargı bildirir ve yan cümleyi oluşturur.

Açıklamalı Örnekler
Oğuz’un notlarını karıştırınca geçmişe duyduğu derin üzüntünün içinde bıraktığı ruhsal çalkantıları gördü.
Açıklama: İlk yan cümle zarf tümleci, iki ve üçüncü yan cümle birlikte nesne grubu içindedir.

Yazmayı planladığım roman, Toroslardaki Yörüklerin yaşam zorluğunu gözler önüne serecek.
Açıklama: Yan cümlelerin ikisi de özne görevindedir.

Olayı açığa kavuşturan polisler, suçluyu kolundan tutarak karakola götürdü.
Açıklama: İlk fiilimsi (yan cümle) özne, ikincisi ise zarf tümleci görevindedir.

Kenardaki eşyaları yukarı çıkarman gerektiğini defalarca söyledim.
Açıklama: İkisi de nesne öbeği içinde yer alan yan cümlecik.

Yanımıza gelen görevli, bileti olmayanları almayacağını söyledi.
Açıklama: İlk yan cümle özne, diğer ikisi de nesne içindedir.

Kursağına iki kaşık sıcak çorba girince keyfi yerine geldi.
Açıklama: Zarf tümleci içinde yer alan yan cümlecik.

Haberi duyan öğrenciler sevinçten havalara uçtu.
Açıklama: Özne içinde yer alan yan cümlecik.

Gözetmen son on beş dakika kaldığını tahtaya yazarak söyledi.
Açıklama: Kendinden önceki sözcüklerle öbek kuran bu yan cümleciklerden ilki sıfat fiil ikincisi de zarf fiildir.

Örnekler:
– Odaya girdiğinde duyduğu horultu sesi karşısında rahatsız olmuştu.
– Bu sabah otobüsü kaçırdığım için zamanında varamadım.
– Kahvaltıyı yaptıktan sonra işe gitmek üzere hazırlandı.
– Oradan aldığımız eşyalar benim dolapta.
– Okul müdürümüzün hitap etme yeteneği oldukça iyiydi.
– Köye giden geniş yolda yine kaza olmuş.

Uyarı: Girişik birleşik cümleyi ayırt etmek için fiilimsi konusunu iyi bilmek gerekir. Konuyu iyi kavramadığınız zaman bazı sözcükleri fiilimsi olarak görebilirsiniz. Mesela “Roman, hikâyeye göre daha detaylı bir anlatıma sahip.” cümlesinde herhangi bir fiilimsi yoktur ancak fiilimsiyi yeteri kadar kavramayan bazı öğrenciler cümlede geçen “anlatıma” sözcüğünün isim fiil olduğunu söyleyebilir. Bu doğru değildir çünkü sözcüğün “m” ve “a” harfleri farklı eklerin içindedir: “anlat-ım-a”

b. İç İçe Girmiş Birleşik Cümle

– Çoğunlukla alıntı cümlelerde karşımıza çıkar.
– Doğrudan anlatımlı cümlelerdir.
– İçinde bulunduğu cümleye herhangi bir öge olarak bağlanır.

Örnekler:
– Kara haber tez duyulur, sözüne hiç inanmazdım.
– Cemal: “Bir şeyler gizlediği hareketlerinden belli.” dedi.
– Bu kıyafetle diğerleri arasında herhangi bir fark yok, dedi.
– Senin bana dargın olduğunun farkındayım.” dedi.

c. Şartlı Birleşik Cümle

Yüklemin dışında şart (-se / -sa) ekini almış bir sözcük bulunur.

Örnekler
– Konuyu detaylı işlersen dersin süresi uzar.
– Ağaçtaki elmaların tamamını toplarsak bugünkü işimiz bitmiş demektir.
– Elindeki işleri sürekli ertelersen ilerde zorluk çekersin.
– Biraz test çözersen anlarsın.
– Seradaki domatesleri de sularsak işimiz biter.
– Üzgün olduğumu duyarsa yanıma gelir.
– Olayların böyle gelişeceğini fark etseydim tedbir alırdım.
– Beni iyi dinlersen konuyu hemen anlarsın.
– Bir göl yeteri kadar akarsuyla beslenirse suyu tuzlu olmaz.
– Kalıcılığa ulaşmak istiyorsan özgün eserler vermen gerekir.
– Akıllı ve uslu olursan çevrende daha çok sevilirsin.
– Buraya gelirseniz kendinizi şehrin gürültüsünden ve stresinden uzak bir ortamda bulursunuz.

Not: Koşul kipi fiil ya da isim olabilir, bu konuda bir kısıtlama yoktur.
Örnek: Hava koşulları uygunsa çiçekler yerini sevecek.

ç. “ki”li Birleşik Cümle

– “ki” bağlacıyla kurulmuş yan cümlelerdir.
– Bu bağlaç ve önceki sözcükler temel cümleyi, sonrakiler yan cümleyi oluşturur.

Örnekler
– Sistemli ve düzenli çalış ki işler senin için eziyet olmasın.
– Bu ürünler çok ucuzlamış ki birçok kişi buraya geldi.
– Okuduğu metni iyi anlamış ki sorulara cevap verebildi.
– Garip bir ses geldi ki herkes dışarı baktı.
– Söz sanatlarına oldukça fazla yer vermiş ki metni anlamakta zorlanıyorsunuz.
– Bu yolda çok emek harcamış ki geri dönemiyor.
– Yarın yapılacak işleri öğrenmiş ki gözleri fal taşı gibiydi.
– Arka koltuklardan birine oturup gösteriyi ilgiyle izliyordu ki telefonuna gelen mesajla dikkati dağıldı.
– O kadar korktum ki dilim tutuldu.
– Soğuktan çok etkilenmiş ki parmaklarının uçları bile çatlamış.
– Uzaktan gördüğümüz kadın Aynur teyze olmalı ki bize doğru yaklaşıyordu.

Not: Bazen edatlar da yan cümleyi oluşturur, cümleyi birleşik yapılı hale getirir.
Örnek: Söylediklerimden hiçbir şey anlamamış gibi bana bakıyordu.

Cümlede Yargı

– Bir cümlede yüklem, yüklemin dışında bulunan ve genellikle fiil ya da fiilimsi türünde bulunan sözcükler yan cümleyi oluşturur.
– Başka bir ifadeyle “yan cümle” ve “temel cümle“nin her biri cümlenin toplam yargı sayısını verir.

Örnekler;
– Yarışmacı gülleyi son gücüyle atarak üst tura çıkmayı başardı. (3 yargılı cümle)
– Elektrikli sobayı kaldırırsan çocuklar sobayla oynayamaz. (2 yargılı cümle)
– Balon o kadar şişti ki görenler şaşırdı. (Altı çizili ilk sözcük yüklem, ikincisi yan cümle, üçüncüsü de yüklem.)

3. Sıralı (Birden Çok Yüklemli) Cümle

– Birden çok yüklemli cümlelerin birbiriyle virgül veya noktalı virgülle bağlanmasıdır.
– Bunlar tek cümle olsa da birden çok yükleme sahiptir.
– Örneğin “Sürekli bahane buluyor, çantayı taşımamak için elinden geleni yapıyorsun.” cümlesinde virgül iki ayrı cümleyi ayırmıştır.

Örnekler
– İşe gitmek için hep bu sokağı kullanır, gördüğüm ilk simitçiden atıştıracak bir şeyler alırdım.
– Yağmurlu havalarda pencere önünde oturur, dışarıyı izlerdi.
– Bugün hava açık, dışarıda biraz gezebiliriz.
– Bu soğuk havada üstü açık uyumuş, iki gün karın ağrısı çekmiş.
– Sahildeki bir banka oturup müzik dinledi, sonra ayağa kalkıp biraz yürüdü.

Not: Sıralı cümleler arasında herhangi bir öge (yüklem, özne, yer tamlayıcısı, nesne…) ortaklığı varsa o cümle bağımlı sıralı, yoksa bağımsız sıralı olur.

Açıklamalı Örnekler

Eserleriyle okurlarına bambaşka bir dünyanın kapılarını aralar, yeni yazarlara yol gösterirdi.
Açıklama: Kapıları aralayan da yol gösteren de “o” öznesidir ve ortaktır. Ayrıca Bunu yaparken kullandığı araç “eserleriyle” sözcüğü, bu da ortak kullanılan edatlı tümleçtir.

Az önce sert bir rüzgâr esti, balıkçılar zor anlar yaşadı.
Açıklama: Bu cümlede ortak kullanılan öge sadece zarf tümlecidir (az önce).

Örnek: Yeni açılan fuar alanında çocuklar için etkinlik yapacaklar, akşamleyin çocuklarla oraya gideceğiz. (Herhangi bir öge ortaklığı olmadığı için bağımsız sıralı cümledir.)

Örnek: Koridorda koşan çocuk kapı önünde babasına çarptı, canı ağrıdığı için biraz ağladı.
Bu cümlede bazı ögeler ortaktır:
Özne: koridorda koşan çocuk
Yer tamlayıcısı: kapı önünde

4. Bağlı Cümle

Birden çok yüklemli cümlenin “ki” bağlacı hariç herhangi bir bağlaçla bağlanmasıdır.

Örnekler
– Karşıdan gelen kişiyle çarpıştı ve elindeki yemek tepsisi yere düştü.
– Köyümüzün çıkışındaki pınarın suyu hem soğuk hem de temizdi.
– Bugünkü bulaşıkları yıkama görevi sendeyi ama dağ gibi yığmışsın.
– Sunumda şiirlerin hepsini çok güzel okudu ve dinleyicilerin beğenisini kazandı.
– Heyelan yüzünden bazı yollar kapanmıştı ancak görevlilerin uzun uğraşlarıyla tekrar ulaşıma açıldı.

Not: Tıpkı sıralı cümlede olduğu gibi bağlı cümlelerde de herhangi bir öge ortaklığının olması onu bağımlı, olmaması bağımsız cümle haline getirir.
Örnek: Masaya ayağı çarpınca canı çok yandı ancak acısını belli etmedi. (Öznesi ortak bağımlı bağlı cümle.)
Örnek: Konuklar sıkışmasın diye geniş bir salonda düğün yaptılar ancak salonun kira ücreti oldukça fazlaydı. (Bağımsız bağlı cümle.)

Dikkat: Bağlı cümlelerde fiilimsinin olması onu birleşik yapılı hale getirmez. Örneğin: “İzlediğimiz tiyatro üç perdelik oyundan oluşuyordu ancak son perdesi beklediğimin aksine durağandı.” cümlesinde altı çizili fiilimsilerin olması önemli değil çünkü birden çok yüklemli cümleler “ama” bağlacıyla bağlandığı için öncelik ona aittir.

Dikkat: Bağlaçlar eş görevli sözcükleri değil, cümleleri bağlamalı o yüzden bağlacın olduğu her cümle bağlı cümle değildir.
Örnek: “Sınıfta katı kurallar yerine esnek ve ihtiyaçlara uygun kurallar getirmeliyiz.” Bu cümlede bulunan “ve” bağlacı sözcükleri bağlamıştır. Ayrıca cümle yapısına göre basittir.

Cümle Türleri Önemli Notlar

1. İsim soylu sözcükler fiil yapan yapım ekini alıp yüklem olabilir bu nedenle kip ve kişi ekini aldığı için fiil cümlesi sayarız.
Örnek: Düzenli aralıklarla temizlenmediği için evin her yeri böceklenmişti.

2. “-mek/-mak” isim fiil ekinden sonra “-de” hal ekini alan sözcükler yüklem olduğunda, fiil cümlesini oluşturur. Yani “-makta / -mekte” eklerini şimdiki zaman olarak kabul etmemiz gerekir.
Örnek: Uyumakta, gelmekte… 3. Devrik cümleler günlük yaşamda fazla kullanmadığımız için kulağı tırmalayabilir ancak bu durum onların bozuk ifade olduğunu göstermez.

Yapısına Göre Cümleler Pratik Yöntem

1. Aşama: Bulduğunuz cümlenin yüklemi tek mi? Cevabınız tekse 2, birden çoksa 3. aşamaya geçiniz.
2. Aşama: Yüklemin dışında fiilimsi yoksa “basit”, varsa “birleşik” yapılıdır.
3. Aşama: Cümleler virgülle bağlanmışsa “sıralı”, “ki” bağlacı hariç herhangi bir bağlaçla bağlanmışsa “bağlı” cümledir.

Cümle Türleri Çözümlü Örnekler

Aşağıdaki cümleleri yapısına göre inceleyelim:

1) Programdaki şiirleri okuması için gür sesli birini görevlendirdi.
Cevap: Tek yüklemin olduğu cümlede yüklemin dışında fiilimsi olduğu için (okuması) birleşik yapılıdır.

2) Soru çözerken biraz daha dikkatli okuması gerekir çünkü yanlışlarının çoğu dikkatsizlikten kaynaklanıyor.
Cevap: “Çünkü” bağlacı iki yüklemli cümleyi birbirine bağladığı için bağlı cümledir.

3) Şiirlerinde genellikle yalnızlık ve pişmanlıktan bahsetmiş.
Cevap: Tek yüklemli cümlede yüklemin dışında herhangi bir fiilimsi olmadığı için basit yapılıdır.

4) Filmin bitmesini beklemeden salondan ayrıldı, sonra tekrar salona döndü.
Cevap: İki yüklemli cümle, virgüle ayrıldığı için sıralı yapılıdır.

5) Hafta sonu okula gidip öğretmene bildiği her şeyi anlattı.
Cevap: Tek yüklemin olduğu cümlede yüklemin dışında fiilimsi olduğu için (gidip, bildiği) birleşik yapılıdır.

Cümle Türleri Alıştırması

Aşağıdaki örnekleri cümle türleri alt başlıklarına göre doldurunuz.

1. Sizin bugünkü tek işiniz evde test çözmekti.
Yüklemin yerine göre: Kurallı
Yüklemin türüne göre: İsim
Anlamına göre: Olumlu
Yapısına göre: Basit

2. Necmeddin Hoca’nın seçtiği öğrenciler maçtan anlayanlardır.
Yüklemin yerine göre:
Yüklemin türüne göre:
Anlamına göre:
Yapısına göre:

3. Kampanya olduğu için eski koltuklarınızı getirip yeni koltukları yarı fiyatına alabiliyorsunuz.
Yüklemin yerine göre:
Yüklemin türüne göre:
Anlamına göre:
Yapısına göre:

4. Sebebini bilmediğim bir karamsarlık vardı içimde.
Yüklemin yerine göre:
Yüklemin türüne göre:
Anlamına göre:
Yapısına göre:

5. Getirdiği masa ve sandalyeler adeta dökülüyordu.
Yüklemin yerine göre:
Yüklemin türüne göre:
Anlamına göre:
Yapısına göre:

6. Yani hava biraz ısındı diye kısa kollu gömlek giymen şart mıydı?
Yüklemin yerine göre:
Yüklemin türüne göre:
Anlamına göre:
Yapısına göre:

7. Mutlu olmak için hayattan keyif almak gerekir, dedi.
Yüklemin yerine göre:
Yüklemin türüne göre:
Anlamına göre:
Yapısına göre:

Cümle Türleri ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular

Cümle türleri notunu indir.