Deneme Türü Nedir, Özellikleri Neler?

Düşüncenin özgürce gezindiği, içtenliğin ön planda olduğu deneme türü ve özellikleri:

Deneme Türü Nedir?

Yazarın herhangi bir konuda kişisel duygu ve düşüncelerini samimi bir dille aktardığı bir düşünce yazısıdır. Edebi metin olmasının yanında, düşünsel bir egzersiz olarak da önemli bir yere sahiptir. Bu tür metinlerde yazar, kendi bakış açısını geliştirirken okuyucularına yeni bakış açısı sunar.

Deneme Türü Niçin Yazılır?

Genellikle kanıları değiştirmek için yazılan denemeler, okuyucunun zihninde yeni ufuklar açmayı hedefler. Yazar katı kurallara bağlı olmadan yazdığı için kendi iç dünyasını, hayat tecrübelerini ve hayata bakışını samimi bir dille aktarma olanağı bulur.

Deneme Yazmanın Yazara ve Okura Faydası

Bireylerin düşünme sürecine girmesi ve kendilerini ifade etmeleri açısından önemli bir fırsat sunar. Denemeler yazarın kendini tanıma ve ifade etme yolculuğudur, okura farklı bakış açıları sunarak onların düşünme sürecine girmelerini sağlar. Bir bakıma yazarla okur arasında kurulan içten ve düşünsel bir köprü görevini görür.

Denemenin Özellikleri

1) Konu Sınırlaması Yok
Konular genellikle gündelik hayat, felsefe, sanat, edebiyat gibi hemen her alandan seçilir.

2) En Öznel Metinlerden Biri
Kişisel ifadeler ağır basar.

3) “Ben” Dili Hakim
Çoğunlukla birinci kişi ağzıyla yazılır. Yazar ifadelerinde genellikle “bence, bana göre, benim için…” gibi sözcüklere yer verir. Bu da yazarın kendiyle sohbet etme havası içinde olduğunu gösterir.

4) Amaç Düşünme Sürecidir
Açıklama ve bilgi verme ikinci plandadır, önemli olan düşünme ve yorumlama sürecidir. Bu nedenle yazar kendi düşüncelerini sorgulayabilir ve karşıt düşünceler sunabilir.

5) İçtendir
Yazarın sanatlı söyleyişten çok samimi ve yalın bir üslubu vardır.

6) Herkes Yazabilir
Alanında uzman olmaya gerek yoktur.

7) Kanıtlama Amacı Yok
Kesin sonuçlara varmak yerine yeni ufuklar açmayı hedefler.

8) Yazar Özgürdür
Yazar, metni oluştururken herhangi bir plan veya kalıba bağlı kalmadan yazılabilir.

9) Okur da Özgürdür
Okuru ikna etme amacı taşımaz, onun düşünme sürecine girmesini sağlar.

Deneme ile Diğer Türler

Deneme ile Makale Arasındaki Fark
Denemeler özneldir ve kanıtlama amacı gütmez. Ayrıca okurun düşünme sürecine girmesini amaçlar. Makale ise hem nesneldir hem de kanıtlama amacı güder ayrıca okura bilgi vermeyi de amaçlar.

Deneme ile Sohbet Arasındaki Fark
Her ikisi kişiselliğin ağır bastığı metinler olmasına rağmen sohbette yazar karşısında biriyle sohbet havası işindedir (sizce, size göre…) ancak denemede yazar kendiyle sohbet havası içindedir. (bence, bana göre…)

Deneme ile Fıkra (Köşe Yazısı) Arasındaki Fark
Her ikisi de öznel ifadelerin görüldüğü metinlerdir ancak fıkralar güncel olaylar üzerinden kişisel ifadelerin sunulduğu metinlerdir. Denemelerde güncellik aranmaz.

Deneme Örnekleri

1) Gürültülü bir ortamın içinde duyduğum en huzur verici ses çoğunlukla kendi iç sesim olur. Gürültünün içinde kaybolmaktan yorulduğum anlarda kendimi bu sessizliğin sıcak kucağına atmak isterim. İnsan ne zaman kendini yalnız ve yorgun hissederse bence kendi sessizliğinde bir süre dinlenmeli. Sessizlik birçok kişi için dışarıdan ürkütücü görünebilir oysa içinde çok şey saklar. Konuşmadığımız her şey, aslında en çok anlatmak istediklerimizdir. O yüzden bazen konuşmamak, en derin cümleyi kurmak gibidir.

Açıklama: Denemenin en bilinen özelliği öznel ifadelerin ve “ben” dilinin olmasıdır. Yukarıdaki metinde bu iki özelliği görmekteyiz

2) Sanat, insan ruhunun en derin kıvrımlarına dokunan sessiz bir dost gibidir. Bazen bir tabloyla suskunluğumuzu anlatır, bazen de içimizdeki fırtınaları dindiririz. Kelimelere dökemediğimiz duyguları, uyum içindeki renkler, notalar ya da müzik sayesinde dile getiririz. Hayatın ağırlığı altında ezildiğimizde sanat penceresi sayesinde soluk alırız. Ruhumuzun yorgunluklarını hafifletir, içimizde saklı kalan duyguları gün yüzüne çıkarırız.

Açıklama: Yazar, sanata olan bakış açısını kişisel ifadeleriyle anlatmış.

Çözümlü Örnek Soru

Aşağıdakilerden hangisi deneme türünden alınmış bir metindir?

A) Okul öğrencilerine doğa sevgisini pekiştirmek amacıyla geçtiğimiz gün okul bahçesinde fidan dikme etkinliği gerçekleştirdi. Proje kapsamında hem onlarca çam fidanı toprakla buluştu hem de öğrencilere çevre bilinci aşılandı. Okul müdürü, bu tür projelerin öğrencilerin doğaya olan duyarlılığını artırdığını belirtti. Ayrıca dikilen fidanlara öğrencilerin isimleri verilerek onların bakım sorumluluğu yine öğrencilere bırakıldı.
B) Kitap okumak sabır ister, oysa çağımız hızla tüketmeye alışmış bir zihinle yaşıyor. Anında sonuç almak isteyen insan, bir metnin içine yavaşça girmeyi zaman kaybı sayıyor. Ekranların sunduğu kolay ve renkli dünyalar, kitapların sessiz derinliğini gölgede bırakıyor. Okumak yerine izlemek, anlamak yerine geçmek tercih ediliyor. Belki de bu yüzden kelimeler değil, görüntüler yönetiyor artık düşüncelerimizi.
C) Bir kafede satranç oynayan yaşlı adam, yanına yaklaşan küçük çocuğa oyun teklif etti. İlk hamleden itibaren çocuğun zekâsı dikkat çekiyor, taşları ustaca hareket ettiriyordu. Oyunu kaybeden adam şaşkınlıkla, “Bu yaştaki biri bu kadar iyi nasıl oynayabilir?” diye sordu. Çocuk gülümseyerek, “Bazen küçükler de büyük düşünür,” dedi. O an yeteneğin yaşla değil merakla ve azimle geliştiğini anlayan adam sessizce başını eğdi.
D) Galaksilerin merkezinde yer alan kara delikler, uzayın en gizemli yapılarından biridir. Bu süper kütleli cisimlerin milyonlarca hatta milyarlarca Güneş kütlesine sahip bir çekim gücü vardır. Etraflarındaki yıldızları, gaz ve toz bulutlarını etkileyerek galaksinin yapısını şekillendirme gücü vardır. İçinde bulunduğumuz Samanyolu’nun merkezinde de “Sagittarius A” adı verilen dev bir kara delik bulunmaktadır.

Çözüm: A seçeneğindeki metin haber metni, C seçeneğindeki metin öykü, D seçeneğindeki metin makaleden alınmıştır ancak B seçeneğindeki metin denemedir. O yüzden doğru cevap: B

---

Sıkça Sorulan Sorular

Bu notu indir.