İşte, tamlama hatası konu anlatımı:
Tamlama Hatası
Tamlama hatası genellikle isim ve sıfatın aynı tamlanana bağlanmasından kaynaklanır.
Bunun için genellikle şu üç düzeltme yollarından uygun olanı tercih ederiz:
1. İsim ek alarak sıfat haline dönüşür, diğer sıfatla aynı tür olur. (sıfat, sıfat, tamlanan)
2. Sıfat, üzerindeki ek çıkarılarak isme dönüşür. Böylece yanındaki isimle uyumlu olur. (isim, isim, tamlanan)
3. İsim ve sıfatların sonrasına tamlanan durumundaki sözcükler getiririz, böylece tamlamayı ayırırız. (isim – tamlanan, sıfat – tamlanan)
Örneğin “Cumhuriyetin ilk yıllarında ekonomik ve eğitim programına önem verildi.” cümlesinde “ekonomik” sözcüğü sıfat, “eğitim” sözcüğü isim olup aynı tamlanana (programına) bağlanmış. Bu bozukluğu düzeltmek için şu yolları deneyeceğiz:
1. Cumhuriyetin ilk yıllarında ekonomi ve eğitim programına önem verildi. (sıfat, aldığı “k” eki çıkarılarak isim haline gelir.)
2. Cumhuriyetin ilk yıllarında ekonomik program ve eğitim programına önem verildi. (İsim ve sıfatların sonrasına tamlanan durumundaki sözcüğü getirdik.)
Açıklamalı Örnekler
Özel ve kamu kuruluşları tatil edildi.
Açıklama: “Özel” sıfat, “kamu” isimdir.
Düzeltme 1: Özel ve kamusal kuruluşlar tatil edildi. (Her ikisi sıfat olur.)
Düzeltme 2: Özel kuruluş ve kamu kuruluşları tatil edildi. (Her ikisine tamlanan durumundaki sözcük getirilir.)
2. Dünya Savaşı’nın sonuçlarını sadece askeri ve siyaset açısından değerlendirmemek gerekir.
Açıklama: “Askeri” sıfat, “siyaset” isimdir.
Düzeltme 1: 2. Dünya Savaşı’nın sonuçlarını sadece asker ve siyaset açısından değerlendirmemek gerekir. (Her ikisi isim olur.)
Düzeltme 2: 2. Dünya Savaşı’nın sonuçlarını sadece askeri ve siyasi açıdan değerlendirmemek gerekir. (Her ikisi sıfat olur.)
Düzeltme 3: 2. Dünya Savaşı’nın sonuçlarını sadece askeri açı ve siyaset açısından değerlendirmemek gerekir. (Her ikisine tamlanan durumundaki sözcüğü getiririz.)
Öğretmen belgisiz ve işaret sıfatlarından soru sordu.
Açıklama: “Belgisiz” sıfat, “işaret” isimdir. Bunu düzeltmenin tek yolu vardır, o da her ikisine tamlanan durumundaki isimleri getiririz.
Düzeltme: Öğretmen belgisiz sıfat ve işaret sıfatlarından soru sordu.
Not: Tamlamalara dikkat edelim. Devamında gelen diğer adlarla bazen alakası olmuyor.
Örnekler
Bugün zarf ve sıfat tamlaması konusunu anlattı.
Açıklama: Zarf tamlaması olmayacağına göre cümle “Bugün sıfat tamlaması zarf konusunu anlattı.” şeklinde düzeltilmeli.
Bugünkü menüde sulu yemek ve makarna vardı.
Düzeltme: “Bugünkü menüde makarna ve sulu yemek vardı.”
Not: Tamlayan eksikliğinin olmaması gerekir.
Örnekler
Olayı endişeyle izledi, sonra polise bildirilmesi gerektiğini söyledi.
Açıklama: “Olayı izledi, olayı bildirilmesi gerektiği…” ifadesi yanlış, o yüzden “polise” sözcüğünden önce “olayın” sözcüğü gelmeli.
Düzeltme: Olayı endişeyle izledi, sonra olayın polise bildirilmesi gerektiğini söyledi.
Müşterinin getirdiği saate baktı ve onarılması gerektiğine karar verdi.
Açıklama: “Saate baktı, saate onarılması gerektiğine…” ifadesi yanlıştır.
Düzeltme: Müşterinin getirdiği saate baktı ve saatin onarılması gerektiğine karar verdi.
Masaya ne bıraktığını gördüm.
Düzeltme: Onun / Senin masaya ne bıraktığını gördüm.
Eserlerinin samimi bir dille yazıldığını söyleyemem.
Düzeltme: Onun / Senin eserlerinin samimi bir dille yazıldığını söyleyemem.
Dikkat: Yukarıdaki son iki örnekte zamir eksikliğinin olduğunu da söyleyebiliriz. Çünkü kişi belirsizliği vardır.
Not: Çoğul anlamda kullanılan belgisiz sıfatların belirttiği isim tekil olur.
Örnekler:
Çoğu sebzeler aşırı sıcaktan olumsuz etkilendi.
Askerdeyken başımdan birçok olaylar geçti.
Not: Tamlayan eki eksikliği anlatım bozukluğuna neden olur.
Örnekler:
Editöre yollanan metinler, bir an önce çıkarılması gerekiyor.
Açıklama: “metinler çıkarılması gerekiyor.” ifadesi hatalı olduğu için “metinler” sözcüğüne “-in” tamlayan eki gelmeli.
Düzeltme: Editöre yollanan metinlerin, bir an önce çıkarılması gerekiyor.
Sınıftaki kırık sıralar bu hafta içinde onarılmasını istedi.
Açıklama: “sıralar onarılmasını istedi.” ifadesi hatalı. “Sıralar” sözcüğüne “-ın” tamlayan eki gelmeli.
Düzeltme: Sınıftaki kırık sıraların bu hafta içinde onarılmasını istedi.
Sıkça Sorulan Sorular
İsim tamlamasında son sözcük, iyelik ekine ihtiyaç duyar. Bu ek olmadığında anlamı bozulur.
Örneğin “Masanın ucu” ifadesinde son sözcük iyelik ekini almış ve bu ek çıkarıldığında ifadede bozukluk oluşur. (Masanın uç) Bu da onun isim tamlaması olduğunu gösterir.
Tamlama oluşturan sıfatlar, sağındaki isimlerle söz gurunu halindedir. İsimlerin renk, durum, sayı, yer gibi özellikleri hakkında bilgi verir.
1) İsim tamlamasında son sözcüğe “neyin, kimin, ne” gibi sorulardan birini sorabiliriz ancak sıfat tamlamasında son sözcüğe “nasıl, kaç, hangi, kaçıncı…” gibi sorulardan birini sorabiliriz.
2) İsim tamlamasında son sözcük iyelik ekine ihtiyaç duyar ve bu ek olmadığında anlamda bozulma olur ancak sıfat tamlamasında bu ek olmadığında bozulma olmaz.
Kurallı durumda bulunan belirtili ve belirtisiz isim tamlamasında ilk sözcük tamlayan, ikinci sözcük tamlanandır.
İsimlerin yerine geçen ek ya da sözcüklerdir. Sözcük durumundaki zamirler “ben, sen, o, biz, siz, onlar, bu, şu, öteki, beriki, bazıları, çoğu, tümü, hepsi, hiçbiri, birkaçı, pek çoğu, kim, ne…” gibi sözcüklerden oluşur.
