İşte, yan anlam konu anlatımı:
Yan Anlam Nedir, Örnekleri Neler?
➤ Bir sözcüğün gerçek anlamından uzaklaşmadan kazandığı yeni anlamıdır.
➤ Genellikle canlı bir varlıkla cansız varlık arasında yakıştırma yapılarak oluşturulur.
➤ Örneğin “burun” sözcüğü “Burnunun ucuna sinek kondu.” cümlesinde temel anlamda, “Ayakkabının burnu zamanla buruşmuş.” cümlesinde ise yan anlamda kullanılmıştır.
Yan Anlam Örnekleri
“Yüz” Sözcüğü
✔️ Tıraş köpüğünü alıp yüzüne sürdü. (Temel Anlam)
✔️ Duvarın yüzünde irili ufaklı çatlaklar vardı. (Yan Anlam)
“Baş” Sözcüğü
✔️ Başındaki tacı çıkarıp saçını düzeltti. (Temel)
✔️ Kuyruğun başında durup hangi yemeğin olduğuna baktı. (Yan)
“Dil” Sözcüğü
✔️ Dilindeki yaralar için doktora görünmüş. (Temel)
✔️ Kapı kilidinin dili arızalandığı için ustayı aramış. (Yan)
“Kanat” Sözcüğü
✔️ Karşısında köpeği gören horoz birden kanatlarını açtı. (Temel)
✔️ Uçağın kanatları bakıma alınacakmış. (Yan)
“Ayak” Sözcüğü
✔️ Saatlerce yürüdüğü için ayağı şişmişti. (Temel)
✔️ Aşırı yükten dolayı masanın ayağı oynadı. (Yan)
“Kol” Sözcüğü
✔️ Kolunu uzatıp raftaki bardağı gösterdi. (Temel)
✔️ Gömleğin kollarını gereğinden fazla daraltmışsın. (Yan)
“Sırt” Sözcüğü
✔️ Koca çantayı sırtına aldığı gibi merdivenleri tırmanmaya başladı. (Temel)
✔️ Dağın sırtına kurulan köy, yüzlerce metre öteden görülüyordu. (Yan)
“Ağız” Sözcüğü
✔️ Ağzındaki yara için doktora gitti. (Temel)
✔️ Köprünün ağzında durup derenin ışıltısını izledi. (Yan)
🔥 Taktik: Yukarıdaki örneklerde gördüğünüz gibi yan anlamlı sözcükler genellikle ağzı, burun, yüz, göz, kol, kanat… gibi organ adlarıyla oluşmaktadır.
Alıştırmalar
Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerin hangi anlamda (temel / yan) kullanıldığını altına yazınız.
1. Defterin yapraklarını özenle düzelttikten sonra arkadaşına geri verdi.
2. Burnu kanadığı için panikleyen çocuk hemen annesinin yanına gitti.
3. Patates çuvalını omzuna aldığı gibi eve doğdu yürümeye başladı.
4. Çekmecenin gözüne bıraktığı evraklar kaybolmuş.
Cevaplar:
1. Yan
2. Temel
3. Temel
4. Yan
Sıkça Sorulan Sorular
Yan anlam, gerçek anlamdan tamamen uzaklaşmamıştır ancak mecaz anlam uzaklaşmış, yeni ve soyut bir anlam kazanmıştır.
“kol” sözcüğü mecaz değil, yan anlamdır.
Masanın ayağı, dolabın ayağı, sehpanın ayağı… gibi ifadeler bunlara örnektir.