5. Sınıf Sözcükte Anlam Konu Anlatımı

Sözcükte anlam nedir, alt başlıkları neler, sözcüğün anlamı nasıl yorumlanır? İşte; basit ve sade anlatımıyla, bol örnekleriyle 5. sınıf sözcükte anlam konu anlatımı:

5. Sınıf Sözcükte Anlam Konu Anlatımı

1) Gerçek Anlam

Bir kelimenin aklımızda uyandırdığı ilk anlamıdır. Yani kelimenin sözlük anlamıdır. Gerçek anlamda kullanılan kelimeler herkes tarafından bilinen ve genel anlam özelliğindedir.

Gerçek Anlam Örnekleri

Kömür karası saçlarını özenle tarayıp dışarı çıktı.

Sınıf kapılarını koyu kahverengiye boyattık.

İri meyvelerin ağırlığına dayanamayan dallar kırılmış.

Kartallar yaklaşık 5 kilometre yüksekliğe kadar uçabilir.

Yunus balıkları yüzlerce metre derinliğe kadar inebilir.

Yolda ilerlerken orta alanda bir anıt gördük.

Yolun karşısına geçmek için yeşil ışığın yanmasını bekliyordu.

Gerçek anlam hakkında daha detaylı bilgi için tıklayınız.

2) Mecaz Anlam

Kelimelerin gerçek anlamından uzaklaşarak kazandığı yeni anlamlara denir. Mecaz anlamlar gerçek anlamı çağrıştırsa da ondan uzaklaşmış, yeni ve soyut bir anlam kazanmıştır. Örneğin “ağır” sözcüğü “Ağır yükler asansör ile taşınmış.” cümlesinde gerçek anlamda kullanılırken “Ağır sözlerine karşı tepkisiz kalamazdık.” cümlesinde mecaz anlamda kullanılmıştır.

Mecaz Anlam Örnekleri

Kara haber tez duyulur. (Kötü, felaket anlamında kullanılmış.)

Koyu sohbete dalınca zamanın nasıl geçtiğini anlayamadık. (Derin, etkileyici anlamında kullanılmış.)

Yaptığın şaka yüzünden kalbi kırılmış. (Gücenmek veya küsmek anlamında kullanılmış.)

Gözü yükseklerde olduğu için bizim takıma gelmedi. (Makam, aşama ya da hedefi üstün tutmak anlamında)

Derin düşüncelere daldım. (Anlaşılması zor olan, detaylı gibi anlamda kullanılmış.)

Bakma yüzümün güldüğüne, içim yanıyor benim. (Dert, keder, sıkıntı anlamında kullanılmış.)

Arkamdan bir iş çevrildiğini duyunca çok üzüldüm. (Gizli işler yapmak anlamında kullanılmış.)

Dikkat: Bir kelimenin mecaz ya da gerçek anlam özelliğine bakmak için cümledeki kullanımına, yani kazandığı anlama bakmak gerekir. Cümleden ayır değerlendirilen bir kelimenin hangi anlam özelliğinde kullanıldığı bilinemez.

Not: Mecaz anlamda kullanılan kelimelerin her biri çok anlamlılığa örnektir. O yüzden mecaz anlamlı kelimelerin fazla olması dilimizin anlam zenginliğinin göstergesidir.

Mecaz anlam hakkında daha detaylı bilgi için tıklayınız.

3) Çok Anlamlılık

Bir kelimenin cümledeki kullanıma bağlı olarak farklı anlamlar kazanmasıdır. Genellikle gerçek ve mecaz anlamda kullanılan kelimeler çok anlamlılık özelliğine sahiptir. Örneğin “güçlü” kelimesini örnek cümlelerde kullanalım:

Her gün düzenli olarak yazdığı için kalemi oldukça güçlü. (Etkili olan)

Mindere çıkınca güçlü rakipler bile onunla baş edemedi. (Baş edilmesi güç olan)

Taktik: Bir kelimenin çok anlamda kullanılıp kullanılmadığın belirlemek için gerçek ya da mecaz anlamına göre değil, kazandığı anlama göre değerlendirmek gerekir. Yukarıdaki örneklerde görüldüğü gibi altı çizili kelimelerin kazandığı anlam karşılarına parantez içinde verilmiş ve kelimeler ona göre değerlendirilmiştir.

Çok Anlamlı Kelime Örnekleri

Aşağıdaki cümle gruplarında altı çizili kelimeler kendi aralarında çok anlamlı olarak kullanılmıştır.

4) Terim Anlam

Bir sözcüğün belli bir alanda kullanılmasına terim anlam denir. Terim anlamlı sözcükler bilim, sanat, spor, edebiyat gibi alanlara özgü kavramlar ya da bir derse ait konu adı olabilir.

Terim Anlam Örnekleri

Kalemi alıp tahtaya bir doğru çizdi. (Matematik terimi)

Bulunduğumuz gök adada milyarlarca yıldız olduğu söyleniyor. (Astronomi terimi)

İzlediğimiz tiyatro üç perdeden oluşuyordu. (Tiyatro terimi)

Hasta, narkozun etkisiyle gergin davranışlar sergiledi. (Tıp terimi)

Okul kütüphanesinde öykü, roman, masal ve şiir türünde birçok kitap vardı. (Edebiyat terimi)

Suçsuz olduğu anlaşılınca beraat etti. (Hukuk terimi)

Akordunu yaptıktan sonra bağlamayı geri veri. (Müzik terimi)

Not: Yukarıdaki örneklerde görüldüğü gibi terim anlamlı sözcükler parantezle belirtilen alanlara ait kavramlardır.

Terim anlamlı sözcükler hakkında daha detaylı bilgi için tıklayınız.

Gerçek, mecaz ve terim anlamlı sözcükler hakkında daha detaylı bilgi için tıklayınız.

5) Eş Anlamlı (Anlamdaş) Sözcükler

Yazılışları veya okunuşları farklı anlamları aynı olan sözcüklerdir. Eş anlamlı sözcükler, bazı durumlar dışında birbirlerinin yerine kullanılabilir. Bu anlamdaki kelimelere anlamdaş sözcük de denir.

Dikkat: Kalıplaşmış yapılar olan atasözleri ve deyimlerde sözcükler eş anlamlılarıyla değiştirilemez. Örneğin "kafa dengi" yerine "baş dengi" denmez.

Dikkat: Gerçek anlam olarak kullanıldığında birbirinin eş anlamlısı olan sözcükler bazen cümledeki kullanıma bağlı olarak eş anlamlı olmayabiliyor. Bunlar genellikle mecaz anlamlı sözcüklerdir.

Eş anlamlı sözcükler hakkında daha detaylı bilgi için tıklayınız.

6) Yakın Anlamlı Sözcükler

Anlamsal açıdan birbirine yakın olan, birbirini çağrıştıran sözcüklerdir. Yakın anlamlı sözcükler arasında küçük farklılıklar vardır.

Yakın Anlamlı Sözcük Örnekleri

Karanlık – gece

Çekinmek – korkmak

Beklemek – durmak

Zıplamak – hoplama

Tutmak – yakalamak

Dövüşmek – savaşmak

Çalışmak – çabalamak

Huzur – rahat

Doğru – dürüst

Kılık – kıyafet

Basmak – çiğnemek

Tanımak – bilmek

Eş – dost

Yakın anlamlı sözcükler hakkında daha detaylı bilgi için tıklayınız.

7) Zıt (Karşıt) Anlamlı Sözcükler

Anlamca birbirlerinin karşıtı (zıddı) olan sözcüklerdir.

Zıt (Karşıt) Anlamlı Sözcük Örnekleri

Ağır – hafif

Genç – ihtiyar (yaşlı)

İnmek – binmek

Korkak – cesur

Sıvı – katı

Artı – eksi

Somut – soyut

Ölü – diri

Aşağı – yukarı

Aydınlık – karanlık

Gece – gündüz

Ucuz – pahalı

Çalışkan – tembel

Ak – kara

Dar – geniş

İyi – kötü

Az – çok

Azami – asgari

Savaşmak – barışmak

Dost – düşman

Kuru – ıslak

Dikkat: Anlamca birbirinin olumsuzu olan iki kelime arasında zıt anlam ilişkisi kurulamaz. Örneğin "gitmek" kelimesinin zıddı "gitmemek" değildir, çünkü bu olumsuz anlamdır. O yüzden "gitmek" kelimesinin zıddı "gelmek" kelimesidir.

Zıt (karşıt) anlamlı sözcükler hakkında daha detaylı bilgi için tıklayınız.

8) Eş Sesli (Sesteş) Sözcükler

Yazılışları aynı anlamları farklı olan sözcüklerdir. Eş sesli sözcükler yazılış ve okunuşuyla aynı olmasına rağmen tamamen farklı anlamlar bildirir.

Eş Sesli (Sesteş) Sözcük Örnekleri

Yol (yolma işi – bir yere varmak için kullanılan güzergâh)

Bin (sayı anlamı – binmek)

Çay (içilen bitki suyu – derenin küçüğü)

Kazan (kazanma fiili- tencerenin büyüğü)

Kat (katma işi – üst aşama)

Yaz (yazma işi – yaz mevsimi)

Var (varma fiili – bulunma durumu)

Kaz (kazma işi – kanatlı hayvan)

Yan (yanma fiili – bir cismin kenar tarafı)

Dikkat: Sesteş sözcükler arasında şapka ( ^ ) işareti farkı bile olmamalı. Mesela "kar" ile "kâr" sözcükleri arasında sesteşlik ilişkisi olmaz. 

Not: Yukarıda ilk iki cümlede geçen "kar" sözcükleri arasında sesteşlik ilgisi kurulurken son cümlenin "kâr" sözcüğünde şapka işareti olduğu için diğerleriyle sesteş olamaz.

Dikkat: Çok anlamlı kelimeler gerçek veya mecaz anlamda kullanılmalıdır. Eş sesli (sesteş) sözcükler çok anlama dahil edilemez. Örneğin "kır" kelimesinin anlamlarına bakalım.

Not: Yukarıda ilk iki cümlede "kır" sözcüğü arasında çok anlamlılık ilişkisi kurulurken son cümledeki "kır" sözcüğü sesteş olduğu için çok anlama dahil edilemez.

Eş sesli (sesteş) sözcükler hakkında daha detaylı bilgi için tıklayınız.

9) Somut ve Soyut Anlam

Herhangi bir duyuyla (görme, koklama, duyma, tatma, dokunma) algılanabilen anlamlara somut, algılanamayan anlamlara soyut anlam denir.

Somut ve soyut anlam hakkında daha detaylı bilgi için tıklayınız.

10) İkilemeler

Anlatımın daha etkili ve kuvvetli olmasını sağlayan söz gruplarıdır. Adından da anlaşılacağı üzere iki sözcükle meydana gelir. İkilemeler oluşumları yönüyle farklı gruplara ayrılır. İşte, oluşumlarına göre ikilemeler:

Not: Bembeyaz, tertemiz, upuzun, yemyeşil, güpegündüz... gibi pekiştirme sözcüklerini ikilemelerle karıştırmayınız. Bunlar bitişik yazılırken ikilemeler ayrı yazılır.

İkilemeler hakkında daha detaylı bilgi için tıklayınız.

11) Deyimler

Konuşmalarımıza anlam derinliği ve ahenkli söyleyiş katan kalıplaşmış ifadelerdir. Bu sayede karşıdaki kişinin dikkatini çekmiş oluruz. Kısacası anlatımımıza renk katmak ve etkili bir iletişim kurmak için ara sıra deyimlerden yararlanırız. Peki, o zaman deyimlerin özellikleri nelerdir? İşte, deyimlerin özellikleri:

Atasözleri ve deyimler arasındaki fark için tıklayınız.

Deyimler hakkında daha detaylı bilgi için tıklayınız.

5. sınıf sözcükte anlam konu anlatımını indirmek için tıklayınız.