İşte, açıklamalı örnekleriyle deyim ve atasözü yanlışlığı:
Deyim ve Atasözü Yanlışlığı
Deyim ve atasözleri kalıplaşmış ifadelerdir. Bunları oluşturan sözcükleri değiştirdiğimizde anlatım bozukluğu olur. Ayrıca doğru kullansak da bunların anlamına uygun bir cümlede yer alması gerekir. O yüzden deyim ve atasözlerini iyi bilmek, bu konuda bilgi birikimine sahip olmak gerekir. Aşağıdaki her bir örnek cümlenin açıklamaları yer almıştır:
Açıklamalı Örnekler:
Arkadaşını her fırsatta destekler onun açığını bulmak için gayret ederdi.
Açıklama: Açığını bulmak deyimi kasıtlı olarak bir hileyi, hatayı bulmak demektir. Cümlenin anlamına uygun olmadığı için cümleden çıkarılması gerekir.
Salondaki herkes konuşunca ağız kalabalığı oldu.
Açıklama: Ağız kalabalığı birinin boş yere konuşması demektir, o yüzden cümleye uygun değildir.
Haksızlıkla karşılaştığında çok kızar hatta bana mısın demezdi.
Açıklama: “Bana mısın dememek” deyimi zorlu şartlar karşısında yılmamak, etkilenmemektir. Onun yerine “ateş püskürürdü” deyiminin gelmesi gerekir.
Hedeflerine ulaşmak için büyük özveri gösteriyor, bin dereden su getiriyordu.
Açıklama: “Bin dereden su getirmek” deyimi birini yanıltmak için çok uğraşmak demektir, onun yerine “canını dişine taktı, alnının damarı çatladı…” gibi deyimleri kullanmak daha uygundur.
Önemli çalışmalarda bulunan arkadaşları için gerekli tedbirleri alır, onların başına çorap örerdi.
Açıklama: “Başına çorap örnek” deyimi birinin arkasından ona zarar verici iş çevirmek anlamına gelir. O yüzden cümleden çıkarılması gerekir.
Arkadaşının başarıları karşısında kıskançlıktan alnının damarı çatladı.
Açıklama: “Alnının damarı çatlamak” çok çalışmak anlamındadır. O yüzden deyim cümleye uygun değil.
Zamanında yaptığı yardımları her fırsatta başına çıkardı.
Açıklama: “Başına çıkmak” deyimi taşkınlık veya hadsizlik yapmak gibi anlamlar bildirir, onun yerine “başına kakmak” deyimi gelmeli.
Onun kitabını okuyan eleştirmenler romanından memnun kalmış ki değerlendirme yaparken ağzını açıp gözünü yumdu.
Açıklama: Ağzını açıp gözünü yummak deyimi kızgınlık ve öfke sonucunda söylenen sözler için kullanılır o yüzden bunun yerine “öve öve bitiremedi” deyiminin gelmesi gerekir.
Herhangi bir sorun çıkmasın diye iş bitene kadar onların başını boş bıraktı.
Açıklama: “Başını boş bırakmak” deyimi, serbest bırakmak veya denetlememek anlamındadır. O yüzden yerine “başında beklemek” deyimi gelmeli.
Akılları pazara çıkarmışlar, herkes yine kendi aklını istemiş.
Doğrusu: Akılları pazara çıkarmışlar, herkes yine kendi aklını almış.
İki aslan bir koltuğa sığmaz.
Doğrusu: İki aslan bir posta sığmaz.
Sıkça Sorulan Sorular
Atasözü ve deyimler kalıplaşmış söz gruplarıdır. Bu yönüyle birbirlerine benzer ancak aralarında birçok fark bulunur.
Atasözleri cümle şeklindedir ve öğüt anlamı bildirir. Deyimler ise cümle şeklinde değildir. Genellikle “-mak/-mek” mastar ekiyle okunmaya uygundur.
Bin dost az, bir düşman çok: Bir insanın dostunun daha fazla olması, düşmanının hiç olmaması gerekir. (atasözü)
Daldan dala konmak: İlgilendiği bir konuyu veya benimsediği bir düşünceyi hemen değiştirmek. (deyim)
Açıklama: Yukarıdaki örneklerden ilki cümle şeklinde olduğu için ve bir öğüt anlamı bildirdiği için atasözüdür ancak alttaki deyimde böyle bir özellik yoktur.
Bir yanıt yazın