Anlam Daralması – Anlatım Bozukluğu
Anlam Daralması
Sağlıklı bir cümlede her sözcüğün cümle anlamı üzerinde etkisi vardır. Bu sözcüklerden birini cümleden çıkardığımızda cümlenin anlamında eksiklik görüyorsak orada anlam daralması meydana gelmiş demektir. Çünkü başka sözcüklerle anlamsal açıdan benzerliği olmayan bir sözcüğün, cümlenin anlamı üzerinde doğrudan ya da dolaylı olarak katkısı bulunur. Bu sözcüğü cümleden çıkardığımızda cümle o sözcüğün bildirdiği anlam kadar daralmaya gider.
1. Örnek: “Biraz dinlendikten sonra bir kez daha, yine çalışmaya başladı.” cümlesinde “biraz” sözcüğünü cümleden çıkardığımızda anlamda daralma meydana gelir çünkü ne kadar dinlendiğini bilemeyiz ancak “bir kez daha” veya “yine” sözcüklerinden birini cümleden çıkardığımızda anlamda daralma meydana gelmez çünkü bu sözcükler zaten eş anlamlıdır.
2. Örnek: “Dışarıda güneş açmış, masmavi bir gökyüzü vardı.” cümlesinde “masmavi” sözcüğünü cümleden çıkardığımızda anlamda daralma olur çünkü gökyüzünün rengini bildiriyor. “Dışarıda” sözcüğünü cümleden çıkardığımızda anlamda daralma olmaz çünkü güneş ve gökyüzü zaten dışarıdadır.
Hangi Sözcükleri Cümleden Çıkarırsak Anlamda Daralma Olur?
Eş anlamlı veya anlam bakımından başka sözcükle benzer olmayan sözcükleri çıkardığımızda cümlenin anlamında daralma olur.
Örneğin “Başkalarını güldürdüğü için böyle davranıyormuş.” cümlesinde hangi sözcüğü çıkarırsak çıkaralım anlamda daralma olur çünkü gereksiz kullanılan bir sözcük yoktur.
Açıklamalı Örnek
– Suçsuzluğu ispatlanınca hemen tahliye edildi.
Açıklama: “Hemen” sözcüğü cümlede zaman bildirir, aynı anlamı bildiren başka bir sözcük yoktur. O yüzden bu sözcüğü çıkardığımızda anlamda daralma meydana gelir.
Hangi Sözcükleri Cümleden Çıkarırsak Anlamda Daralma Olmaz?
Eş anlamlı veya anlam bakımından aralarında benzerlik olan sözcüklerden birini çıkardığımızda anlamda daralma meydana gelmez.
Örneğin “Bulaşıkları hemen yıkayıverdi.” cümlesinde “yıkayıverdi” fiili tezlik bildirdiği için “hemen” sözcüğünün çıkarılması anlamda daralmaya neden olmaz.
Açıklamalı Örnekler
– Yaptığı konuşma bence bana göre oldukça sertti.
Açıklama: “bence” ile “bana göre” sözcüklerinden birini çıkardığımızda anlamda daralma olmaz.
– Bağırma sesini duyunca merdivenlerden yukarı çıktı.
Açıklama: Çıkma eylemi zaten yukarı yönlüdür. O yüzden “yukarı” sözcüğünün cümleden çıkarılması anlamda daralmaya neden olmaz.
Önemli Notlar
– Anlam daralması, anlatım bozukluğu nedeni değildir.
– Duru cümlelerde herhangi bir sözcüğü çıkarırsak anlamda daralma meydana gelir.
– Gereksiz sözcükleri cümleden çıkarmak, anlatım bozukluğunu düzeltmenin yollarından biridir.
Sıkça Sorulan Sorular
Örtülü anlam bildiren “de” bağlacı çıkarıldığında cümlenin anlamında daralma olur.
Cümlede herhangi bir sözün gereksiz yere kullanılmamasıdır.