Yapısına Göre Sıfatlar

İşte, yapısına göre sıfatlar:

Yapısına Göre Sıfatlar

Yapısına göre sıfatlar 3′ ayrılır. Bunlar: Basit, türemiş ve birleşik yapılı sıfatlardır.

A) Yapısına Göre Basit Sıfatlar

Sıfat türündeki sözcüklerin herhangi bir yapım eki almaması ya da başka sözcükle birleşmemesidir. Çoğunlukla kök halinde olan basit sıfatlar diğer sıfatlar gibi belirtme ya da niteleme görevinde olur.

Örnekler

Kara gözlerine bakınca birden yumuşadı fakat bunu belli etmedi.

Sahte gülücükleriyle sıcak davrandığını sanıyor ancak kimse ona inanmıyordu.

Trafik çok sıkışıktı bu yüzden üst geçidi kullandık.

Emeklilik yıllarında kullanmak için hesabında bir miktar para bırakmış.

Yazar, yeni bir kitap hazırlığına başladığını söyledi hatta kitabı hakkında bilgi verdi.

Güzel kıyafetleri özenle katlayıp dolaba yerleştirdi.

Görevliden ön taraflardan bir yer ayırmasını istedi fakat boş koltuk kalmamış.

İç Anadolu turunda dört şehrin her yerini gezdim.

Bugünkü fuarda kaç yazarla görüştün?

Her konuşmasıyla dinleyenlerin beğenisini kazanıyordu ancak dünkü konuşması ona hiç yakışmadı.

B) Yapısına Göre Türemiş Sıfatlar

Başka sözcüklerle birleşmemiş, en az bir yapım eki alarak yeni anlam kazanmış sıfatlardır. Bunlar isim ya da fiil soylu sözcüklerden türemiş sözcüklerdir.

Örnekler

Yetkililer kavurucu sıcakların tekrar geleceğini söyledi.

Lezzetli yemekleriyle ün kazanmış bu lokanta yeni bir şube açacağını duyurdu.

Deniz balıkları, tatlı su balıklarına göre daha çok tercih ediliyor.

Arkadaşları tarafından sessiz biri olarak biliniyor hatta ona

Gözlemci bakış açısıyla anlattığı için olaylara bütüncül olarak bakma fırsatınız oluyor.

Kurgusal olayları etkili bir ifadeyle anlatan yazar okurların beğenisini kazanmış.

Dayım yıllardır bu tarlaya emek vermiş çalışkan bir insandı ancak kimse onun kıymetini bilemedi.

Onun kitabını okuyunca dili yetkin bir şekilde kullandığına şahit olursunuz.

Bakımsız araziyi uzun uğraşlar neticesinde verimli hale getirdi fakat bu gayreti devam etmedi.

Kamelyada oturup eşsiz manzara karşısında çaylarımızı yudumladık.

Şiddetli fırtına iki saat sonra yerini derin bir sessizliğe bıraktı.

Modern yapıları beğeniyorum ancak eskitme ahşaplar ilgimi daha çok çekiyor.

Yabancı dilden çevrilmiş şiirlerin aynı tadı vermesi zordur.

C) Birleşik Sıfatlar

Çoğunlukla iki sözcüğün birleşerek sıfat türünde kullanılmasıdır. Bunlar “birçok kişi, birkaç eşya, vatansever insanlar, kahverengi dolaplar, iri tekerlekli araba, masum bakışlı çocuk veya bahçesi geniş apartman” gibi örneklerdir.

Örnekler

Elinde birkaç kitapla yanımıza geldi, onları da götürmek istediğini söyledi.

Birçok kişi buraya gelip sahilde yüzüyor, tatilin tadını çıkarıyordu.

Yeni evimize götürmediğimiz birkaç eşya kaldı bu nedenle yardımına ihtiyacımız var.

Bir ülke vatansever insanların omzunda yükselir o yüzden çocuklara vatan bilincini aşılamalıyız.

Karşısında duran kırmızı şapkalı kadını görünce şaşırdı hatta annesine onu gösterdi.

Yerli yersiz davranışlarıyla arkadaşlarını bıktırdı o yüzden kimse onunla gezmiyor.

Kahverengi dolaplar odaya uymadığı için gönderildi.

Masum bakışlı bebeği görünce yüreğinin yağı eridi ancak bunu belli etmedi.

İri tekerlekli araba görenleri hayrete düşürdü o yüzden birçok kişi karşısında fotoğraf çektirdi.

Çocukları için bahçesi geniş bir apartmanda oturmak istiyor.

Oluşumlarına Göre Birleşik Sıfatlar

Birleşik sıfatlar oluşumlarına göre kurallı ve anlamca kaynaşmış olmak üzere ikiye ayrılır.

1) Kurallı Birleşik Sıfatlar

Bazı ekler sayesinde grup oluşturan sözcüklerin sıfat görevini üstlenmesidir. Bunlar, şu kurallara göre oluşur:

Niteleme sıfatıyla kurulmuş tamlamada sıfatla isim yer değiştirir, isme üçüncü tekil iyelik “-ı/-i/-u/-ü” ekinin gelmesiyle oluşur.

Örnekler:

Bu dünyada hiçbir hırsı olmayan gözü tok bir insandı. (gözü tok insan)

Penceresi büyük evler ferahlık verdiği için daha çok tutuluyormuş. (penceresi büyük ev)

Eli hafif biri olduğu için iğne canını acıtmadı hatta sevincinden hemşireye teşekkür etti. (eli hafifi biri)

Saçakları uzun halıyı görünce aklına babaannesi geldi. (saçakları uzun halı)

Şerife Hanım, mahallemizde çok sevilen kalbi temiz bir ablamızdır. (kalbi temiz bir ablamız)

Bugün muayenehanemize dişi kırık bir çocuk geldi o yüzden işimiz biraz uzadı. (dişi kırık bir çocuk)

Yüzü asık bir adam parkta gezindikten sonra karşıdaki markete girdi. (yüzü asık bir adam)

Arabadayken yanımıza iri kulaklı tikli yaklaştı. (iri kulaklı tilki)

Metroya binmeden önce çantası açık adamı uyardı. (çantası açık adam)

Bu yolda biraz daha ilerleyince kapısı kırık bir kulübe göreceksiniz. (kapısı kırık kulübe)

Niteleme ya da belirtme sıfatıyla kurulmuş tamlamada sondaki ismin “-lı/-li”, “-sız/-siz” ya da “-lık/-lik” eklerinden birini aldıktan sonra başka bir ismi etkilemesiyle oluşur.

Örnekler:

Doktorun dediğine göre artık az tuzlu yemek yemesi gerekiyormuş. (az tuzlu yemek)

Buraya ela gözlü bir kadın gelip seni sormuş ancak kim olduğunu bilmiyorum. (ela gözlü bir kadın)

Binaya girdiğinizde sizi iri çizgili desenler karşılıyordu. (iri çizgili desenler)

Siyah tişörtlü görevliye Doktor Hüseyin’in nerede olduğunu sordum. (siyah tişörtlü görevli)

Bir yıllık çalışmanın ardından bu romanı çıkarmış. (bir yıllık çalışma)

Az sonra uzun boylu ve açık tenli bir adam içeri girdi. (uzun boylu ve açık tenli bir adam)

Salon için geniş ekranlı bir televizyon alacakmış. (geniş ekranlı bir televizyon)

Yüz liralık kâğıt paraları çıkarıp ödemeyi yaptı. (yüz liralık kâğıt para)

Burada en fazla bir haftalık işimiz kaldı o yüzden dönüş hazırlıklarına bağlasan iyi olacak. (bir haftalık iş)

Daha birkaç haftalık olmasına rağmen son derece güler yüzlü bir bebek. (güler yüzlü bir bebek)

Sıfat tamlaması bazen çekim ek almadan birleşik yapılı sıfat olur.

Örnekler: yeni moda kıyafetler, yapay zekâ robotlar, iri kıyım mantı, son model telefon…

Belirtili ya da belirtisiz isim tamlamasının başka bir ismin anlamının etkilemesiyle oluşur.

Örnekler:

Yurtta kafa dengi bir arkadaş bulunca günlerim daha iyi geçiyordu hatta bazı tatillerde memlekete gitmedim. (kafa dengi bir arkadaş)

Onun anlattığı olayda bazı şüpheli durumlar vardı. (“onun anlattığı” sözcüğü isim tamlaması halindedir ayrıca sondaki sözcük sıfat fiildir.)

Komşu kızı Sude, apartman bahçesinde topladığı çocuklarla maç yapıyordu. (komşu kızı Sude)

Sıfat fiille oluşmuş söz grubunun kendinden sonraki isimle tamlama kurmasıyla oluşur.

Bu tür öneklerde sıfat görevini üstlenen grubun sonundaki sözcük, çoğunlukla sıfat fiildir.

Örnekler:

Bildiğini okuyan biriyle anlaşmanız veya onu ikna etmeniz çok zor. (Bildiğini okuyan biri)

Bahçeyi sulayan görevlinin yanına yaklaşıp onu izledi. (bahçeyi sulayan görevli)

Kaldırımdan inen çocuğun elini hemen tuttu. (kaldırımdan inen çocuk)

Verimli çalışan insanlar genellikle başarılı olur. (verimli çalışan insanlar)

Beni gizlice dinleyen çocuğa baktım ve onu gözlerimle uyardım. (beni gizlice dinleyen çocuk)

Biletleri kontrol eden görevlinin yanına yaklaşıp ona bir şeyler söyledi ancak görevli onu dikkate almadı. (biletleri kontrol eden görevli)

Arabayı tamir eden ustanın yanına yaklaştı, işinin ne kadar süreceğini sordu.

Bayramını kutlayan çocuğa verip çikolata ikram etti. (bayramını kutlayan çocuk)

Ağaca çıkan kediyi kurtarmak için komşusundan merdiven istedi. (ağaca çıkan kedi)

Çalışmasını tamamlayan öğrenciler dosyalayıp getirsin. (çalışmasını tamamlayan öğrenciler)

İsim fiille oluşmuş söz grubunun kendinden sonraki isimle tamlama kurmasıyla oluşur.

Bu tür öneklerde sıfat görevini üstlenen grubun sonundaki sözcük, çoğunlukla “-ma/-me” ekini almış bir isim fiildir. Ayrıca bu sözcükten önce “-den” hâl ekini almış bir isim vardır.

Örnekler: dededen kalma ev, babasından kalma saat, gençlik yıllarından kalma anılar veya kulaktan dolma bilgiler.

Takısız isim tamlamasında ikinci sözcüğün (tamlanan) “-lı/-li” ekini almasıyla oluşur.

Örnekler:

Tahta kapılı evden çıktıktan sonra telefonla arkadaşını aradı. (tahta kapılı ev)

Sağdaki taş duvarlı evi biraz geçtikten sonra karşınıza büyük bir ağaç çıkacak. (taş duvarlı ev)

Karşıdan gelen deri ceketli çocuk dikkatini çekmişti. (deri ceketli çocuk)

Buradan yün kazaklı bir çocuk geçti mi? (yün kazaklı çocuk)

İkilemeler de sıfat tamlaması kurar.

Örnekler:

Buranın sahillerinde irili ufaklı çakıl taşları görmek mümkün. (irili ufaklı çakıl taşları)

Bu rolü canlandırmak için yırtık pırtık bir kıyafet gerekliymiş o yüzden eski kıyafet satan bir yere gitmiş. (yırtık pırtık bir kıyafet)

Yalan yanlış bilgilerle yola çıkarsan hedefine ulaşamazsın. (yalan yanlış bilgi)

Buraya getirdiğin eciş bücüş ürünleri insanlara satacağını mı sandın? (Eciş bücüş ürünler)

Ormanlık alana girince eğri büğrü ağaçlar dikkatimizi çekti o yüzden biraz mola verip fotoğraf çektik. (eğri büğrü ağaçlar)

Nazan teyze son derece güzel konuşan görgülü mü görgülü bir insandı. (görgülü mü görgülü bir insandı)

Bakma sen onun düşünceli davranışlarına, bilmediğin türlü türlü huyu var aslında. (türlü türlü huy)

Eften püften sebeplerle burada tartışma çıkarmaya hakkın yok. (eften püften sebepler)

Deyimler de birleşik sıfat kurar.

Örnekler: eli açık bir kadın, yükte hafif pahada ağır eşya, kalın kafalı biri, cana yakın bir insan, kutu gibi ev veya içten pazarlıklı insan gibi örnekleri verebiliriz.

2) Anlamca Kaynaşmış Birleşik Sıfatlar

Bu türden oluşan sıfatlar kurallı birleşik sıfatların aksine bitişik yazılır.

Örnekler:

Grubumuza birkaç kişinin daha gelmesi gerekir. (birkaç kişi)

Oldum olası hazırcevap insanlara gıpta ettim hatta onların yanında olmaktan keyif alırım. (hazırcevap insanlara)

Giydiği kavuniçi tişörtle herkesin dikkatini çekmiş. (kavuniçi tişört)

Sıcakkanlı insanlar grup içinde çok çabuk uyum sağlar ancak içe kapanık insanlardan bunu hemen beklemeyiz. (sıcakkanlı insanlar)

Annem, eskiden burada konuksever insanların daha çok olduğunu söylerdi. (konuksever insanlar)

Ankete gelişigüzel ifadeler veriyor, görevlinin sabrını zorluyordu. (gelişigüzel ifade)

Bu olaydan sonra hiçbir şey beni korkutmuyor. (hiçbir şey)

Celal ağabey, oldukça sakin ve tokgözlü bir insandır ancak yaşadığı bu ortam onu bile değiştirmiş. (tokgözlü insan)

Onun gibi ağırbaşlı biri bu davranışları yapmaz. (ağırbaşlı biri)

Basit Sıfat ile Birleşik Sıfat Arasındaki Fark Nedir?

Basit sıfat, tek sözcükten oluşmuş ve herhangi bir yapım eki almamış sıfatlardır. Birleşik sıfatlar ise iki sözcüğün birleşiminden meydana gelmiş sıfatlardır.

Basit Sıfat Örnekleri: sarı şapka, dar kaldırım, güzel bahçe, son model…

Birleşik Sıfat Örnekleri: sarı şapkalı çocuk, kaldırımları dar sokak, bahçesi güzel ev, son model telefon…

Türemiş Sıfat ile Birleşik Sıfat Arasındaki Fark Nedir?

Tek sözcükten oluşmuş ve en az bir yapım eki almış sıfatlar türemiş, iki sözcüğün birleşiminden meydana gelmiş sıfatlar da birleşik yapılıdır.

Türemiş Sıfat Örnekleri: çalışkan öğrenci, saygılı insan, görgülü adam, kurgusal olaylar, gerçekçi roman…

Birleşik Sıfat Örnekleri: odasını temizleyen çocuk, birkaç olay, suratı asık insan, yumuşak yünlü yatak…

Kurallı Birleşik Sıfat ile Kaynaşmış Birleşik Sıfat Arasındaki Fark

Kurallı birleşik sıfatlar, adından da anlayacağınız gibi belli kurallarla meydana gelmiş sıfatlardır. Bunlar, bazı ekleri alan ya da almayan sıfatlar olabileceği gibi hiçbir eki almadan oluşan sıfatlar da olabilir. Daha detaylı bilgi için bu sayfanın yukarısına bakınız.

Kaynaşmış birleşik sıfatlar ise bitişik yazılan sıfatlardır.

Kurallı Birleşik Sıfat Örnekleri: keyfine düşkün insan, on yedi kişilik minibüs, iğne yapraklı orman…

Kaynaşmış Birleşik Sıfat Örnekleri: kahverengi ayakkabı, hazırcevap insan, kavuniçi kıyafet…

Önemli Notlar

1) Birden çok türemiş sıfat bazen aynı ismi niteler.

Örnekler: Pencere önüne tekli, televizyon karşısına üçlü koltuk aldık.

2) Sıfat fiil ekleri türemiş yapılı sıfat yapar.

Örnekler:

Yerlerine geçen insanlara baktıktan sonra konuşmasına devam etti.

Giydiğim kazak bana biraz uzun gelmişti.

Okunacak kitapları masanın üzerine bıraktı.

3) İsim fiil ekini alıp sıfatlar gibi tamlama kuran sözcükler de türemiş yapılı sıfatlardır.

Örnekler: Kesme şeker, karma takım, süzme bal, asma tavan…

4) Birleşik sıfatların aldığı yapım eki onu türemiş hale getirmez.

5) Birleşik sıfatlar, cümlede niteleme veya belirtme görevinde olur.

6) Bir cümlede birden fazla birleşik sıfat bulunabilir.

Örnek: “Kendisine bakan kar beyaz kediye gülümsedi.” cümlesinde “kendisine bakan” ve “kar beyaz” sözcükleri kedinin nasıl olduğunu bildiren iki ayrı birleşik sıfattır.

Sıkça Sorulan Sorular